1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
2005 2006 2007

Fringecore, jan/feb 1999 (The Poets from Epibreren)
De Volkskrant, 2-2-1999 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
Groninger Gezinsbode, 3-3-1999 (Rottend Staal Cultuur-Award)
Nieuwsblad v/h Noorden, 8-3-1999 (Rottend Staal Cultuur-Award)
Utrechts Nieuwsblad, 6-7-1999 (Literaire freefight)
Nieuwsblad v/h Noorden, 7-7-1999 (Literaire freefight)
Groninger Dagblad, 10-7-1999 (Epibreren naar Portugal)
Groninger Dagblad, 12-7-1999 (Vasalis in Memoriam Festival)
Agenda do Porto, 15-7-1999 (Epibreren in Portugal)
Nieuwsblad v/h Noorden, 20-7-1999 (Epibreren in Portugal)
Weirdo's, 26-7-1999 (Epibreren en Rottend Staal)
Groninger Gezinsbode, 28-7-1999 (Vasalis in Memoriam Festival)
Radio Brabant, 23-8-1999 (interview Hofman in De Hel)
NRC Handelsblad, 3-9-1999 (Literaire freefight)
Schoon Schip 93, 7-9-1999 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
Outcast #11, 7-9-1999 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
De Volkskrant, 9-9-1999 (Literaire freefight)
NRC Handelsblad, 10-9-1999 (Literaire freefight-recensie)
Utrechts Nieuwsblad, 10-9-1999 (Literaire freefight-recensie)
Het Parool, 10-9-1999 (Literaire freefight-recensie)
Algemeen Dagblad, 11-9-1999 (Literaire freefight-recensie)
Nieuwsblad v/h Noorden, 15-9-1999 (Literaire freefight)
Groninger Dagblad, 17-9-1999 (Literaire freefight)
Nieuwsblad v/h Noorden, 13-10-1999 (Vasalis in Memoriam Festival)
Nieuwsblad v/h Noorden, 18-10-1999 (Vasalis in Memoriam Festival)
UK, 21-10-1999 (Vasalis in Memoriam Festival)
Vrij Nederland, 23-10-1999 (Sprong naar de sterren)
Trouw, 23-10-1999 (Sprong naar de sterren)
Groene Amsterdammer, 27-10-1999 (Sprong naar de sterren)
Rails, november 1999 (Literatuurfestival de Wintertuin)
Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999 (interview Deelder)
Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999 (Wintertuin)
Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999 (interview Droog)
Vera Krant, 2-11-1999 (TV 2000)
Nieuwsblad v/h Noorden, 5-11-1999 (Sprong naar de sterren)
Utrechts Nieuwsblad, 5-11-1999 (Sprong naar de sterren)
Groene Amsterdammer, 10-11-1999 (Sprong naar de sterren)
Algemeen Dagblad, 11-11-1999 (Den Haag Taalt)
De Gelderlander, 12-11-1999 (interview Hofman)
De Volkskrant, 15-11-1999 (Wintertuin)
De Gelderlander, 15-11-1999 (Wintertuin: Epibreren in dierentuin)
Vera Krant, 16-11-1999 (sprong naar de sterren / TV 2000)
Groninger Gezinsbode, 17-11-1999 (TV 2000 / Epibreren)
De Volkskrant, 18-11-1999 (optreden Hofman in Hofman)
Nieuwsblad v/h Noorden, 19-11-1999 (interview Hofman)
Groninger Dagblad, 7-12-1999 (TV 2000)
Vrij Nederland, 11-12-1999 (TV 2000)
Groene Amsterdammer, 15-12-1999 (Grote dichters)


OPTREDENS VAN DE DICHTERS UIT EPIBREREN 1999


naar boven

THE POETS FROM EPIBREREN

I was very happy when emptying the Fringecore mailbox I found a small book containing poems by the Dutch "De Dichters uit Epibreren" in... English! I had been wanting to do something on this illustrious poetry trio from Groningen for a long time, but never made the time to translate their poems.

The Poets from Epibreren have been around in various outfits for about five years, originating from a former drum band member and a couple of poets. Currently they consist of three people: poets Bart FM Droog and Tjitse Hofman and multi-instrumentalist Jan Klug. I had met them at various festivals and had been very impressed by their unique and exciting style of performance.

Their name can be traced back to Dutch writer Simon Carmiggelt, who used it as a fantasy verb meaning "not doing anything". The poets turned it into a fictitious place, a small island, situated just above Groningen, that can be visited on the net on www.madmedia.nl, and in the future also on cd-rom.

What sets Bart and Jan apart from other Dutch poets is their bizarre stage performance. These stand- up poets, sometimes alone and sometimes together recite their work a very wild, virile and completely mad, seemingly psychotic way, while Jan uses a selection of unusual instruments, including his hands, voice, mouth, etc. to enhance the theatrical performance. And as a 'soundscape-creator' should, always making sure not to distract the audience's attention from the depth of the words, that are often about misery, violence, war, the fringe of society, black surrealism.

One thing is for sure, they are definitely the poets with the highest performance score in the world (over 200 performances a year), not only in Holland, but also in Belgium, Germany and the UK(Jeannine Lafèbre, Fringecore #8 January/February 1999)

naar boven



TIJDSCHRIFTEN

Ook uit het hoge Noorden komt de Rottend Staal Nieuwsbrief. Dit driemaandelijkse, uit gekopieerde en gevouwen A4-velletjes bestaande 'orgaan voor dwaze poëzie' verschijnt inmiddels voor de 37e keer en weet, ondanks de wel erg eenvoudige vormgeving, bijdragen te verwerven van dichters als Piet Gerbrandy, Menno Wigman en Dorpsoudste de Jong.
Het Groningse blaadje biedt deze keer een staalkaart van De Dwazen, maar je kan je afvragen of het gehalte aan 'dwaasheid' hier werkelijk hoger is dan in willekeurig welke poëziebloemlezing. De oproep van Tjitse Hofman: 'verjaag de recreatie/ prepareer evacuatie/ behoed het ingepolderd land/ model van onze natie/ ageer tegen het dobberend vee' lijkt eerder verstandig dan dwaas en ook de herhaalde uitroep van Bart FM Droog 'de era der dwazen is uitgebroken' klinkt meer als wens dan werkelijkheid.
Dwars en dwaas is alleen het colofon: 'Het is nutteloos ongevraagde bijdragen voor de volgende Rottend Staal Nieuwsbrief in te zenden. Wij komen U wel tegen.'
Rottend Staal Nieuwsbrief, Groningen nummer 37, januari 1999, 2,50.
(Peter Swanborn, De Volkskrant, 2-2-99)

naar boven



SJON LAMMERTS IN DE RACE VOOR CULTUURPRIJS

Zal politicus en postzegelverzamelaar Sjon Lammerts, dichter en hulpverlener Kasper Peters of toch troubadour en dichter Henk Scholte de 'Rottend Staal Cultuur Award 1998/1999' in de wacht slepen?
Wie zaterdag 6 maart naar Muziekcafe Koekkoek in de Peperstraat komt, zal het weten. vanaf half tien heeft er een avond plaats die nu eens niet in het teken van de rock'n roll staat, maar is gewijd aan de poezie. Combo Binnenste Buiten omlijst de uitreiking.
De Rottend Staal Cultuur Award is een jaarlijkse onderscheiding voor de persoon die zich het meest verdienstelijk heeft gemaakt voor e verspreiding van het Groninger cultuurgoed. Eerder vielen Eddie Huizing (Speedy) van ska-formatie Jammah Tammah, het personeel van de Koekkoek en oud-cultuurdirecteur Pim van Klink in de prijzen. Na de speeches en de prijsuitreiking is er zaterdag tot diep in de nacht feest.
(Groninger Gezinsbode, 3-3-99)

naar boven



SNAKKERS, BORGVROUWEN, HEKSEN EN BUNDERS

Het zijn zware tijden voor de Groningse bard Henk Scholte. Hij is geveld door een nare bronchitis en moest daardoor verstek laten gaan bij een aantal evenementen waar hij eigenlijk amper gemist kon worden. Zo kon hij zaterdagavond niet aanwezig zijn bij de uitreiking van de Rottend Staal Cultuur Award in het stad-Groninger Muziekcafé Koekkoek. Törf-zanger Scholte was voor die bijzondere prijs genomineerd en wat je dan net zal meemaken: hij won de door dichter Bart FM Droog ingestelde prijs ook nog.(...)
(Luuk Verpaalen, Niewsblad van het Noorden, 8-3-99)

naar boven



UTRECHTSE SCHRIJVERS IN LITERAIRE FREEFIGHT

Van onze redactie cultuur - Een literaire freefight met schrijvers uit Utrecht, Den Haag en Groningen. Als het aan concertzaal Tivoli ligt, zal de stad Utrecht zich na donderdag 9 september definitief kunnen afficheren als dé schrijversstad van Nederland.
Op die onheilspellende datum -9-9-'99- vindt in Tivoli de tweede editie van het schrijversgala Singel Singel Schrijfmasjien plaats. Tijdens het gala nemen schrijvers uit Utrecht het op tegen vakbroeders en -zusters uit Groningen en Den Haag in een zogeheten literaire freefight.
In het Utrechtse team zitten Manon Uphoff, Ingmar Heytze, Hagar Peeters en Arjan Witte. Groningen komt met onder meer het poëzie-, herrie- en muziekcollectief Dichters uit Epibreren en de muziekgroep Meindert Talma en The Negroes. de Haagse delegatie wordt gevormd door onder meer Adriaan Bontebal en zanger Hans Vandenburg (ex-Gruppo Sportivo).
(Utrechts Nieuwsblad, voorpagina, 6-7-1999)

naar boven



IS GRONINGEN DE BESTE SCHRIJFSTAD?

Groningen - Drie jaar geleden verscheen een bloemlezing met uitsluitend Groninger schrijvers onder de naam 050, met de ondertitel Het literaire centrum van Nederland verplaatst zich naar Groningen. Vorig jaar vond in Utrechtse Schrijversgala plaats, waarop de organisatie Singel Singel Schrijfmasjien (SSS) Utrecht uitriep tot beste schrijversstad in Nederland. Dat was eenmalig, zei Lieke Timmermans, drijvende kracht achter SSS toen. "Maar we doen het gewoon nog een keer", zegt ze nu.

Op 9 september 1999 - "de dag waarop alle tekstverwerkers en computers stilvallen en geen enkele schrijver wat te doen heeft" - organiseert ze in het Utrechtse Tivoli een literaire freefight tussen de steden Groningen, Den Haag en Utrecht. De Dichters uit Epibreren, de striptekenares Barbara Stok en de schrijvers Paul Janssen en Mathijs Deen verdedigen de eer van Groningen. Manon Uphoff, Ingmar Heytze en Arjan Witte strijden voor Utrecht en Adriaan Bontebal, Boozy en Pierre Wind schrijven voor Den Haag.
(Nieuwsblad van het Noorden, 7-7-1999)

naar boven



GRONINGER DICHTERSGROEP VEROVERT BUITENLAND

"We hebben al het zakwoordenboekje 'Portugees op reis' gekocht"

Ze hebben de afgelopen jaren een enorme hoeveelheid podia in Nederland bezocht, maar voor de leden van het Groninger dichterscollectief De Dichters uit Epibreren lijkt de tijd steeds meer rijp te zijn om het buitenland te veroveren. Volgende week vertrekt het trio om het Falladura-Festival in het Portugese Porto te bezoeken. De Dichters staan daar geprogrammeerd tussen grote namen uit de internationale wereld van muziek en literatuur, zoals Fred Frith, Jello Biafra en The Last Poets.
Ze hebben al eerder in het buitenland opgetreden, maar van het festival in Porto hebben de Dichters uit Epibreren bijzondere verwachtingen.
Tjitse Hofman, een van de dichters uit het collectief, reageert zeer enthousiast: "We zijn geprogrammeerd tussen mensen voor wie we veel bewondering hebben. Ik vind het wel lachen dat we staan vermeld in het programmaboekje naast iemand als Jello Biafra, de zanger van de Amerikaanse punkgroep Dead Kennedy's. de muziek van die groep draai ik nog regelmatig."
En hoe is het mogelijk dat een dichterscollectief uit Groningen in Portugal optreedt? Dichter Bart Droog geeft aan dat ze begin dit jaar in zee zijn gegaan met Fringecore, een Vlaamse instelling die optredens in het buitenland regelt. "In mei stonden we in Antwerpen, en straks dus in Portugal. Maar het is onduidelijk wat we in de toekomst nog meer van Fringecore kunnen verwachten."

De groep De Dichters uit Epibreren werd aan het begin van de jaren negentig opgericht, en was daarna in verschillende bezettingen te zien. De laatste jaren bestaat het collectief echter uit een hecht trio: de dichters Tjitse Hofman en Bart Droog brengen het gesproken woord naar voren onder begeleiding van muzikant Jan Klug, die middels saxofoon, fluiten, pataphoon en diverse geluidseffecten de poëzie een bijzondere sfeer geeft.

Daarnaast zijn de leden los van elkaar actief. Van Droog verscheen vorig jaar de bundel Deze dagen, van Hofman rolt over een paar maanden de bundel TV 2000 van de persen. En Jan Klug gaat deze maand op tournee door de Verenigde Staten en Canada, samen met de muzikanten Fay Lovski, Richard Cameron en Gerry Arling. Klug, die drie weken geleden afstudeerde aan het conservatorium in Groningen, staat dan op podia in onder meer Montreal, New York, Los Angeles, Seattle en San Francisco. Zijn de dichters van het collectief niet bang om hun muzikant te verliezen?
Droog: "Nee, hoor. Ik juich het alleen maar toe wanneer Jan in het buitenland gaat optreden."
Klug: "Ze hoeven inderdaad niet bang te zijn, want ik ben vrij trouw. Bij De Dichters uit Epibreren heb ik mogelijkheden die ik bij muzikale gezelschappen niet heb. Ik heb bij De Dichters altijd de vrijheid gehad om experimenten te ontwikkelen." Jan Klug, die in 1996 toetrad tot het dichterscollectief, woonde voor die tijd in Duitsland. "Maar vooral dankzij de dichters heb ik snel geleerd om Nederlands te praten. Dichters praten nu eenmaal veel."
Hoe staat het eigenlijk met de verstaanbaarheid in Portugal? Is het voor de Portugezen wel mogelijk om de dichters te volgen?
Droog: "Men schijnt daar inderdaad Portugees te spreken. Voor het publiek liggen er daarom vertalingen van onze gedichten klaar. De meeste gedichten dragen we voor in het Nederlands, die we in het Engels inleiden. Maar het is opvallend dat buitenlanders vaak het Nederlands een mooie taal vinden., de mensen vinden het prettig om vooral de harde klanken te horen. Daarnaast dragen we gedichten voor in het Engels. Bovendien hebben Tjitse en ik al het zakwoordenboekje 'Portugees op reis' gekocht."
(Jacob Moerman, Groninger Dagblad, 10-7-1999)

naar boven



DICHTERS VASALIS UIT RODEN HERDACHT

Groningen - M. Vasalis, de dichteres uit Roden, is op 16 oktober precies een jaar geleden overleden. Om dit te herdenken houdt Filmcentrum poelestraat in Groningen op die dag een voorleesmarathon. Dichters en muzikanten brengen het werk van Vasalis ten gehore. Aan de dag werken ondermeer Jean Pierre Rawie, Rutger Kopland, C.O. Jellema en Bart FM Droog mee. Daarnaast is er in het Filmhuis een kleine expositie te zien en voert journalist Jacob Moerman met gasten een gesprek over de betekenis van het werk van M. Vasalis.
(Groninger Dagblad, 12-7-99)

naar boven



THE POETS FROM EPIBREREN

"Dab Ditchers from epibreren" (The Poets from Epibreren) entered the music scene 5 years ago. The members of the group are Bart FM Droog, Tijistse Hofmann and Jan Klug. This Dutch group publishes books and newsletters, but prefers to perform its poetry live. They feel this adds another dimension to their poetry. By acting out their poetry live, they are able to reach a wider audience, because it includes those who aren't in the habit of reading. "The Poets from Epibreren" don't recite their poetry but throw the poem at the public with drama and energy.
ANCA-Theater, 21h30. FalaDura.
(Agenda do Porto, 15-7-99)

naar boven



PORTUGEZEN IMITEREN SCHAPEN EN MEEUWEN BIJ GEDICHT OVER GRONINGER DIJK

Porto - Portugal staat bekend als het land van de dichters. Maar Portugese dichters zijn stille dichters: voordragen uit eigen werk is in dit zonnig en rotsig stukje Europa voorbehouden aan grijze oude heren die hees en ongenaakbaar voort mompelen uit eigen werk. Dat was al zo onder de dictatuur die Portugal vijftig jaar lang in achterlijkheid hield en nog steeds, vijfentwintig jaar na de Anjer revolutie van 1974, haar wurgende sporen nalaat.

Belangrijke experimenten in de literatuur in de jaren vijftig en zestig vonden in Portugal niet plaats. Dat was een van de belangrijkste redenen waarom actrice/toneelschrijver Carla Miranda en journalist/radiomaker David Pontes middels het Falladura Festival (letterlijk: sterke woorden) het Portugese publiek kennis wilden laten maken de top van de Spoken Words-performers uit Europa en Amerika.
Meer dan 1200 bezoekers trok het festival: waaronder 2 Noren en een vrouw die speciaal voor het optreden van the Last Poets naar Porto was afgereisd vanuit Amsterdam.
En het publiek kreeg een prima keus voorgeschoteld. In het betegelde Ceuta-cafe luisterden vijftig mensen naar de voordrachten van de jonge New Yorkse dichters Alix Olson en Kayo: beide 23 jaar, afkomstig uit het Amerikaanse poetry-slam circuit. Bij poetry slams beoordeelt het publiek de voordraag- en tekstkwaliteiten van de optredende dichters en wijst na afloop een winnaar aan. Alix Olson (vorig jaar te zien bij de Gay Games in Amsterdam) liet zien en horen waar deze poetry slams toe leiden: ze gaf een sprankelende voordracht weg met alle sterke elementen: ze zocht contact met het publiek, had optimale mimiek en stemcontrole; kortom het was een lust om naar haar lesbisch getinte gedichten te luisteren. Ook Kayo - een Afro-Amerikaan - bracht het publiek in vervoering: een prachtig donkere stem, en een voordracht als van een profeet die vanaf een bergtop de mensheid toespreekt met gedichten die bol staan van mythologische beeldspraak.
Wat echter stoorde was het hoge preekgehalte van hun voordracht: het zwart/wit-denken. Europeanen willen bij een poëzie-voordracht niet het gevoel hebben in een kerk te zitten. Maar blijkbaar is dat een onderdeel van de Amerikaanse performing poetry: ook bij de Last Poets - al meer dan dertig jaar op de planken - bekroop het gevoel in een kerk te zitten. Gelukkig wel een zwarte kerk, waarin je af en toe refreinen mee mocht declameren, maar toch: in Europa denkt men meer in grijstinten dan in het zwart/wit van Amerika.
Een dag eerder waren De Dichters uit Epibreren in het ANCA-theater te zien met een show waarin hun blauwe zeehond Hans ontplofte, middels een reiswoordenboekje Portugees absurdistische inleidingen gegeven werden en Nederlandse gedichten voorzien van soundscapes en muziek op de zaal werden afgevuurd. Enthousiast imiteerde het publiek de geluiden van schapen en meeuwen bij een gedicht over de Groninger waddendijk. En wat de dichters vertelden konden ze na afloop rustig overlezen in Portugese vertaling.
In april 2000 plannen ze het volgend festival. Weer in Porto, weer met De Dichters uit Epibreren. Uit Groningen, want da's goud.
(Bart FM Droog, Nieuwsblad van het Noorden, 20-7-99)

naar boven



IN DE MARGE

Zopas ontving ik een aantal Rottend Staal Nieuwsbrieven waaruit blijkt dat er toch nog beweging is in de onderlagen van onze literatuur. Rottend Staal/De Dichters uit Epibreren kan je ook proeven op het internet.: http://www.xs4all.nl/~passuit (Rottend Staal, Violenstraat 25a, NL - 9712 RD Groningen. Werk van één van de 'Rottend Staal'-dichters, Bart FM Droog, vind je trouwens in dit nummer van Weirdo's.
(Hubert Van Eygen, Weirdo's #46, 12/2, 26-7-99)

naar boven



GROOT DICHTERSFEEST TER ERE VAN VASALIS

Dichteres geëerd met voordracht, muziek en expositie

Een groot aantal Groninger dichters en muzikanten komt komend najaar in het Filmcentrum aan de Poelestraat bijeen ter nagedachtenis aan dichteres M. Vasalis. Op 16 oktober is het een jaar geleden dat Vasalis, pseudoniem van Margaretha Drooglever Fortuyn-Leenmans, kwam te overlijden. Onder andere Jean Pierre Rawie, Rutger Kopland, Meindert Talma, Kees van der Hoef, De Dichters uit Epibreren, Ronald Ohlsen en Kirsten Klijnsma lezen voor uit haar werk.
De organisatie is in handen van de stichting Liga 68, die het plan heeft opgevat ieder jaar een cultureel evenement te organiseren dat niet direct met film in verband staat.
Vasalis werd op 13 februari 1909 in Den Haag geboren. Ze had een betrekkelijk klein oeuvre bestaande uit ongeveer 100 gepubliceerde gedichten. Daarvoor werd ze meerdere keren onderscheiden, onder andere met de Constantijn Huygens-prijs 1974 voor haar gehele oeuvre en met de P.C. Hooftprijs 1982.

De dichteres die in haar studietijd bevriend was met prinses Juliana werkte vanaf 1939 als psychiater in Amsterdam. Toen haar man werd benoemd tot hoogleraar in de psychiatrie aan de RUG verhuisden ze naar Roden. Ze ging als kinderpsychiater in Assen werken en bleef ook schrijven. Als psychiater had ze onder andere Gerard Reve bijgestaan in zijn strijd tegen een alcoholverslaving. Haar werk wordt gekenschetst als sober romantisch-realistisch. Uit haar werk spreekt een licht weemoedige kijk op het leven.
Behalve voordrachten uit haar werk en muziek is er zaterdag 16 oktober ook een kleine aan Vasalis gewijde expositie te zien.
(Groninger Gezinsbode, 28-7-1999)

naar boven



DICHTER BIJ DE HEL
.

Interview met Tjitse Hofman, in verband met het optreden van De Dichters uit Epibreren tijdens het poëziefestival Dichter bij de Hel, in Fort de Hel, Willemstad, op 21 augustus 1999.
(Radio Brabant, 23-8-1999)

naar boven



UTRECHTSE DICHTERS VECHTEND DE EEUW UIT

Volgende week vrijdag beleeft Utrecht de primeur van een nieuw literair sportevenement: de 'literaire freefight'. De organiserende stichting Singel singel schrijfmasjien brengt dichters uit Utrecht, Groningen en Den Haag tegen elkaar in de ring om zo uit te maken welke stad de beste schrijvers van het land heeft.

De wedstrijd is een vervolg op het eerste Utrechtse schrijversgala dat vorig jaar werd gehouden. "Daar hebben we Utrecht uitgeroepen tot leukste schrijversstad van Nederland", zegt organisator Lieke Timmermans. "Dat was vooral bedoeld om te ageren tegen Amsterdam, maar dankzij die arrogantie zijn we nu uitgedaagd door jonge schrijvers uit andere steden. "De avond vindt plaats op 9 september 1999 omdat 'dan toch alle computers en tekstverwerkers uitvallen en schrijvers dus niets te doen hebben. Onder andere Adriaan Bontebal, Manon Uphoff, Pierre Wind en de rappende punkdichter Boozy hebben toegezegd te zullen komen.
Hoewel er in een free fight traditioneel geen regels zijn, is het de bedoeling dat de strijdende dichters zich slechts met elkaar meten door de voordracht van hun poëzie. Na de optredens van drie dichters van diverse teams zal met behulp van een applausmeter worden bepaald wie het meest in de smaak valt bij het publiek. De winnende stad krijgt de Singel Singel Schrijftrofee.
Hoewel de publieksjurering thuisteam Utrecht zonder meer favoriet maakt voor de zege, zijn de Groningen vertegenwoordigende Dichters uit Epibreren vol vertrouwen. "Een van de collega's bereidt zich voor in de Ardennen", aldus Bart FM Droog. "Zelf lees ik werk van honderd Nederlandse dichters ter inspiratie. Voor de poëzie maakt het niet veel uit of er in wedstrijdverband opgetreden wordt, als we niet winnen, bereiden we ons gewoon voor op het volgende optreden." Hij is trots zijn woonplaats te mogen vertegenwoordigen. "Wij zijn zo Gronings als Groningen kan zijn."
Lieke Timmermans weet nog niet of de free fight een traditie zal worden. "We zijn nog aan het bepalen wat we in de toekomst zullen doen. Met onze activiteiten willen we in ieder geval duidelijk maken dat literatuur niet alleen in bibliotheken en leeskringen thuishoort." Inmiddels is er bij Singel singel schrijfmasjien al een uitnodiging binnen voor een nieuw dichtgevecht: uit Amsterdam.
(Arjen Fortuin, NRC Handelsblad, 3-9-1999)

naar boven



DE ROTTEND STAAL NIEUWSBRIEF

(nr 37; Violenstraat 25a, 9712 RD Groningen) is een project van onder meer Bart FM Droog, die onlangs bij Passage ook officieel debuteerde met de aanstekelige dichtbundel Deze Dagen. Maar ook bij de lezers van Schoon Schip bekenden als Hannie Rouweler en Hans Kilian staan erin. Naast Passionate en vooral Vrijstaat Austerlitz is het een manifestatie van een nieuwe generatie schrijvers en dichters, waarvan Ingmar Heytze en Ruben van Gogh nu definitief doorgebroken lijken. Opvallend is dat deze lichting zich niet ophoudt in de grachtengordel van Amsterdam, maar de voorkeur geeft aan Groningen en Utrecht. "De poëzie swingt weer," kopte zelfs Het Parool. Voor wie meer wil weten van deze swingende poëzie staat er een smakelijk colofon en een agenda met veel nieuws in Rottend Staal, zowel over optredens als over nieuwe uitgaven. Ook de gedichten zijn pittig: zout, zuur of bitter, maar nooit zoet of laf van smaak. een zeer eetbaar orgaan. in zijn inleiding probeert Bart Droog al dat talent onder één noemer te brengen. Ik heb al eens GRUT voorgesteld voor deze Gronings-Utrechtse school, Droog poogde het al met Epibreren en Zogdichters, nu komt hij met Dwazen. Uit een omschrijving zou in ieder geval vitaliteit en speelsheid moeten blijken; de moderne dichter is inderdaad een beetje een Uilenspiegel.
Alleen in Bunker Hill komt men nog weltschmerz tegen, voor de rest overheerst picareske poëzie en laconiek proza.
(Karel ter Voorde, Schoon Schip 93, #3/99, 7-9-1999)

naar boven



ROTTEND STAAL NIEUWSBRIEF no. 37

A lot of stand-up poetry in this A5 zine, published by Bart FM Droog from Poets of Epibreren. In it you find what can be considered the crème de la crème of performance poets in Holland and Belgium. Also the latest 'news' about all kinds of poets and their books. Quality enough. Humor, too.

(Marc Hurkmans, Outcast #11, summer 99, 7-9-99)

naar boven



LETTEREN

Utrecht - Vanavond strijden in Tivoli voor de tweede maal de steden Den Haag, Groningen en Utrecht om de titel van beste schrijversstad van Nederland. Met Manon Uphoff, Adriaan Bontebal, Barbara Stok, Dichters uit Epibreren e.v.a.
(De Volkskrant, 9-9-1999)

naar boven



IN 'LITERAIRE FREEFIGHT' IS VRIJWEL ALLES GEOORLOOFD

Gestoken in glimmende badjassen hielden dichters uit drie steden gisteren het eerste 'literaire freefight' om de Gouden Schrijfmasjien. De publieksfavoriet haalde 110 decibel op de applausmeter.

Utrecht, 10 sept. De entourage loog er niet om: een ring met stootkussens, rode bokshandschoenen en grote portretten van Mohammed Ali aan weerszijden van het podium. De Utrechtse concertzaal Tivoli had zich, geheel in overeenstemming met het ietwat studentikoze karakter van de avond, goed voorbereid op haar eerste 'Literaire Freefight'. De avond werd georganiseerd door de Stichting Singel singel schrijfmasjien, die vorig jaar al Utrecht uitriep tot 'beste schrijversstad van Nederland'.

Teams van schrijvers uit Utrecht, Den Haag en Groningen streden gisteravond om de Singel Singel Schrijftrofee, een Gouden Schrijfmasjien, voor de beste schrijversstasd van Nederland. Grote afwezige was Amsterdam, nadrukkelijk niet uitgenodigd. Zo nadrukkelijk, dat presentator Jack Nouws ('Ik had het A-woord eigenlijk niet willen laten vallen') per ongeluk al in de eerste minuut de stad in één adem noemde met de woorden 'beste schrijversstad'.

De slagschaduw van het A-woord kon de rest van het programma echter nauwelijks verstoren. Dat bestond uit drie rondes van elk drie optredens, ee uit iedere stad, plus drie entr'actes. De jurering lag in handen van het publiek, overwegend jong, trendy en afkomstig uit Utrecht, dat zijn waardering kon tonen door zo hard mogelijk te klappen, waarna de intensiteit van het applaus werd gemeten door een decibelmeter in de zaal. Boe-roepen had dus geen zin.

In een freefight, kondigde Nouws aan, is alles geoorloofd: proza, poëzie, muziek of 'performance'. De meeste deelnemers maakten er een combinatie van. Nadat twee bevallige dames in hotpants de bordjes voor de eerste maal hadden opgehouden, sprong als eerste de Haagse 'hardcore-punkdichter' Boozy het podium op, net als de overige deelnemers gekleed in een glimmende badjas. Boozy ('Om de aggressievuh stemming effuh te dimmuh nu eerst een romantisch gedicht' maakte minstens zoveel indruk met zijn energieke straatvechtersuiterlijk - enorme getatoeëerde schouders, geschoren hoofd en piercings - als met zijn Haagse 'straatpoëzie'.

Opvallend was dat veel succesvolle optredens een zeker stand-up comedy-element bezaten, bijvoorbeeld de hilarische verhalen van de doorgewinterde Hagenees Adriaan Bontebal. Vooral zijn 'Dinsdagochtend winkelcentrum Mariahoeve', een ratelende monoloog van een bejaarde vrouw, maakt hem tot de grote publieksfavoriet, met 110 decibel. eveneens hilarisch waren de absurd-knullige gedichten met video-clip van de Groninger Mathijs Deen.

Timing bleek telkens weer cruciaal, zoals ook in het niet speciaal komische, maar indrukwekkende optreden van Arjan Witte en Ingmar Heytze (Utrecht). Op twee elektrische gitaren speelden ze zachte bluesachtige melodieeen, die ritmisch perfect aansloten bij hun gedichten. Hun stadsgenoot Tommy Wieringa bleef dicht bij het thema van de avond en bewees, met geen andere hulpmiddelen dan zijn sonore stem en een perfecte voor-dracht, een zaal ademloos te kunnen laten luisteren naar wat op de keper af niet eens zo'n uitzonderlijk verhaal was over een vechtpartij na een avondje stappen.

Op het programma viel niets aan te merken.,op de lengte ervan wel. Dit lag grotendeels aan de veel te lange pauzes tussen de rondes en de entr'actes, drie bands uit de verschillende steden, die op zichzelf niet onaardig waren, maar fataal voor de spanningsboog van het literaire gevecht. Zodoende bleven er van het winnende Groningen (300 decibel) alleen nog maar De Dichters uit Epibreren over om de prijs in ontvangst te neme. de rest was al lang weer met de laatste trein vertrokken.

(Corine Vloet, NRC Handelsblad, 10-9-1999)

naar boven



GRONINGEN LITERAIRE STAD VAN NEDERLAND

Utrecht - De literaire freefight gehouden op de negende van de negende maand in 1999 in de Utrechtse poptempel Tivoli heeft het volgende uitgewezen. Groningen is DE literaire schrijversstad van Nederland.

Hoewel Utrecht twee van de drie rondes won en de Hagenees Adriaan Bontebal op persoonlijke titel de hoogste score oogstte - 110 decibel op de applausmeter - haalde Groningen in totaal de meeste decibellen: 300. Hartelijke felicitaties voor het hoge noorden.

Iedereen was het er over eens gisteravond dat Adriaan Bontebal de beste performer was. Het optreden van de man die oogt als een breedgeschouderde variant op Koos Koets kon al niet meer stuk na zijn openingsgedicht 'Zondag', geschreven ter gelegenheid van de zondagsopenstelling van een Haags bibliotheekfiliaal. 'Waarom zou ik langs moeder gaan / als in de bibliotheek planken vol jeugdtrauma's staan?'.

Bontebal bewijst, dat goede performers van alle tijden zijn. Zijn op papier wellicht oubollige verhaal over een ontmoeting met een kwaadaardige kabouter ging erin als koek. Dat Den Haag niettemin als ploeg kansloos was in Tivoli, mag volledig op het conto van Pierre Wind geschreven worden. deze dichtende kok bracht dermate flauwe teksten te berde dat zelfs gratis glazen champagne het publiek niet tot applaudisseren konden bewegen. De Utrechter Jack Nouws, een stijlvol en adequaat presentator, prees de toehoorders terecht voor hun literaire smaak en hun onkreukbaarheid. Voor regels als 'Merlijn, mijn zoon van twee / tegen jouw liefde zeg ik geen nee' moet zelfs de ergste poesie-albumrijmelaar zich immers schamen.

Het Utrechtse aandeel viel door de meet niet tegen. Ingmar Heytze en Arjan Witte - de enige twee geboren Utrechters in de delegatie - hebben goddank de geijkte rapritmes achter zich gelaten en brachten, zichzelf begeleidend op gitaar, een sfeervolle en volwassen act. Laat Heytze en Witte maar schuiven. ook Hagar Peeters trad op. Zij kan veel, maar haar achtergrondmuziek stond veel te hard, zodat de teksten goeddeels verloren gingen.

Heel matig was het optreden van de import-Utrechter Tommy Wieringa. Hij heeft alles mee - een mooi diep stemgeluid, grote gebaren, aardig hoofd - maar hij brengt het allemaal zo bloedserieus. 'genoeg gelachen', meldde Wieringa, waarna hij een oninteressante doch ellenlange tekst over vechtende jongens reciteerde.

Nee, als de dichtende kok alias Pierre Windbuil het niet verpest had voor Den Haag, had die stad met gemak gewonnen. Want de 'literaire molenwiek' Boozy die de avond opende mag zijn Haagse Harry-Haags er erg dik bovenop leggen; zo'n opgeblazen Popeye die tussen het dichten door ook nog maffe balletsprongetjes ten beste geeft is toch wel heel amusant.

Groningen haalde de winst uiteindelijk gladjes binnen via de Dichters uit Epibreren: drie professionele performers die met rare instrumenten en merkwaardige zang - boventoonzingen heet dat - een originele act neerzetten. Literair gezien valt er van Epibreren zo op het eerste gehoor geen hout te zagen. Meligheid troef. Maar daar hadden wel meer onderdelen van de literaire freefight onder te lijden.

(Inge van den Blink, Utrechts Nieuwsblad, 10-9-1999)

naar boven



LITERAIRE FREEFIGHT VAN ALLEEN MAAR WINNAARS



Utrecht - Het podium en de optredenden zagen er tijdens de gisteren in Tivoli gehouden tweede editie van Singel Singel Schrijfmasjien niet helemaal uit zoals je bij een literaire avond zou verwachten. een boksring, twee 'lieftallige dames' die met rondebordjes langskwamen en schrijvers die in fleurige robes de arena betraden.

Vreemd, maar er was een verklaring. Vorig jaar hadden de dames en heren van de in literair Nederland beruchte 'Utrecht Maffia' de gelegenheid namelijk aangegrepen om hun thuishaven uit te roepen tot leukste schrijversstad van Nederland, en dat werd hen niet overal in dank afgenomen. Groningen en Den Haag protesteerden, en dus werd gisteren in een 'literaire freefight' uitgevochten wat 'de leukste literaire stad van Amsterd... eh Nederland' was, zo vatte presentator Jack Nouws het streven ongewild samen.

Tijdens het gevecht was ondertussen alles toegestaan. (al mocht er net op de man gespeeld en niet op het hoofd geslagen worden') en een applausmeter fungeerde als jury: wie de meeste decibellen bij het publiek losmaakte, won.

De eerste uitdager kwam uit Den Haag, heette Boozy en was de enige die wat uiterlijk betreft niet had misstaan op een vechtsportgala: zwarte trainingsbroek met dito hempje, een kale kop met een streepje haar in het midden en een bierbuik die minstens even imposant was als zijn getatoeëerde bovenarmen.

'Geen man om in een donker steegje tegen te komen,' stond in het programmaboekje, maar zijn 'straatpoëzie' in een bundel tegenkomen is waarschijnlijk ook geen pretje. Gespierd, dat wel. Zo was het feit dat het een 'teringramp' was geweest om in Utrecht te komen bijvoorbeeld aanleiding voor een gedicht over het 'openbaer verhoêr' met regels als 'geëlektrokuteerd kankûik' en sloot hij springend af met een punklied, want: "U zal een hoop lyrische teringzooi ovûr u heen geplettûrd krijge."

Dat viel mee, want voor de eerste gong vertelde de Groningse striptekenaar Barbara Stok nog aan de hand van op dia's gezette tekeningen over haar belevenissen op Lowlands (samenvatting: de wc's waren erg duur) en begeleidden Ingmar Heytze en Arjan Witte hun poëzie op gitaar. De mooiste regels kwamen uit 'Zwembad' - 'en wie de leeftijd heeft bereikt / trekt als een schildpad baantjes door de eeuwigheid' - en waren goed voor de hoogste score: 97 decibel.

Niet slecht, maar in de tweede rond werd de Utrechtse Hagar Peeters verpletterd onder het geweld van de broedersteden. Door het droogkomische gelegenheidsduo Paul Janssen en Mathijs deen uit Groningen (al woont de laatste tot verdriet van de organisatie inmiddels in Osdorp), maar vooral door Hagenees Adriaan Bontebal. Hij was de eerste die gewoon ging zitten en zonder muziek of lichtbeelden las, en werd met onder meer een hilarische winkelcentrummonoloog over een man die al veertig jaar één in plaats van twee schepjes suiker in zijn thee wil, het onbetwiste - 110 decibel - hoogtepunt van de avond.

Nadat Hans 'Gruppo Sportivo' Vandenberg nog voor wat hard nieuws had gezorgd ('Zo is het leven van een oud-popidool / die nog wel voetbalt, maar hij scoort nooit meer een goal. / En dit is zijn allerlaatste Nederlandstalige cd'), las Tommy Wieringa, was er een act van sde Haagse kruising tussen Bart Chabot en Joop Braakhekke, Pierre 'De eetfabriek' Wind en sloot Groningen af met De Dichters uit Epibreren'.

Tijd voor de prijsuitreiking.

Even leek daarbij de eer van Amsterdam nog te worden verdedigd, maar de twee jongens van PC die het podium bestormden, kwamen een lans breken voor Giethoorn. Enfin, daarna bleken er alleen nog winnaars te zijn: Bontebal als topscorer, Utrecht had twee van de drie rondes gewonnen en Groningen werd de rekenkundig onwaarschijnlijke over-all winnaar. Ze ontvingen de 'Gouden Schrijfmasjien' en zullen die op de Martinitoren vastzetten 'in een vergeefse poging die net zo hoog te krijgen als de Dom'. U weet wel, de Utrechtse Westertoren.
(Dirk-Jan Arensman, Het Parool ('Het Amsterdamse lokale sufferdje'), 10-9-1999.

naar boven



GRONINGEN WINT LITERAIRE FREEFIGHT

Utrecht - Utrecht won twee van de drie rondes, de beste schrijver was een Hagenees, maar de winaar van de literaire freefight werd Groningen. De strijd om de beste schrijversstad van Nederland werd donderdagavond in Utrecht beslist door de decibels van het applaudisserende publiek. De noordelijkste stad van Nederland kreeg de gouden schrijfmasjien' uitgereikt door presentator Jack Nouws, schrijver en een van de drijvende krachten achter Singel Singel Schrijfmasjien'. Deze groep jonge Utrechtse schrijvers creeert een podium voor jonge en vaak nog onbekende schrijvers, buiten de gevestigde literaire orde. (...)

Het podium in het Utrechtse Tivoli is omgebouwd tot een heuse boksring. Actiefoto's van Mohammed Ali, bokshandschoenen en stootkussens zorgen voor de juiste sfeer. In drie rondes betreedt telkens een schrijver uit elke stad de ring en laat zien en horen waartoe hij of zij in staat is. Het publiek bepaalt uiteindelijk de winnaar. Een applausmeter meet het aantal decibels, wie de meeste herrie veroorzaakt is de winnaar.

Bijna alles is toegestaan in de literaire freefight. De partijen mogen proza, poëzie en performances in de strijd gooien. De bel klinkt. Zoals dat hoort paraderen twee schaars geklede dames met een bord met een grote 1 door de ring. De Haagse straatdichter Boozy betreedt in een glimmende boksersjas de ring. De twee assistentes helpen hem er op charmante wijze uit. De strijd kan beginnen. Het niveau van de 'boksers' wisselt sterk. Alleen maar een goede dichter zijn is vanavond niet genoeg. Dit is een show, het 400-koppig publiek wil onderhouden worden. Groningen heeft striptekenares Barbara Stok, van de bundel 'Barbaraal tot op het bot'. Aan de hand van dia's van haar tekeningen vertelt ze over haar avonturen op het Lowlands-festival, waar haar zelf gebakken stuffkoekjes meteen in beslag genomen werden door de 'arrogante' security'. Het niveau van de voordracht overstijgt niet die van een gemiddelde spreekbeurt op de middelbare school, maar de tekeningen zijn zo grappig dat het publiek er een enthousiast applaus voor over heeft. (...)

Als aan het eind alle decibellen bij elkaar worden opgeteld blijkt dat Den Haag en Utrecht niet voor elkaar onder doen: elk produceren ze 294 decibel. Groningen komt echter met 300 decibel precies "ver boven de pijngrens" uit en mag de 'Gouden Schrijfmasjien' mee naar de Martinitoren nemen.

Als de literaire freefight een ding duidelijk maakt, is het wel dat literatuur geen staatssecretaris of productiefondsen nodig heeft om te bloeien. Literatuur is leuk! Literatuur is meer dan een gesubsidieerd voorleesuurtje van gevestigde auteurs. De nieuwe letteren bloeien in een concertzaal waar om 8 uur al een doordringende bierlucht hangt en waar je gewoon door de voordracht heen mag praten. Het wordt tijd dat iemand opnieuw naar de subsidiestromen kijkt.

(Linda Huijsmans, Algemeen Dagblad, 11-9-99)

naar boven



'DIE SCHRIJFMACHINE IS EEN PRACHTIG DING'

Vorige week wonnen de Groninger Dichters uit Epibreren, de striptekenares Barbara Stok, de schrijver Mathijs Deen en de dichter Paul Janssen een literaire freefight tussen de steden Groningen, Utrecht en Den Haag. Voor hun optredens werden de hoogste decibellen applaus geregistreerd. Barbara Stok: "De Dichters uit Epibreren hebben Groningen aan de overwinning geholpen."

Hoor je alweer wat?

"Ik had eerst niet in de gaten dat het om het applaus ging. ik vertelde een verhaaltje bij dia's. er werd wel op de juiste momenten gelachen en geklapt. Maar toen ik hoorde dat de decibellen bij het apparaat bepaalden wie zou winnen, dacht ik wel dat ik er misschien wat meer in had moeten stoppen toen ik afging, bijvoorbeeld."

Verbaasd dat Groningen heeft gewonnen?

"Ja! Ik dacht dat het wel een thuiswedstrijd zou worden voor Utrecht. We hadden ook geen extra publiek meegebracht ofzo. Ik ben maar eerder naar huis gegaan, want anders zou het wel heel erg laat geworden zijn. Maar de volgende ochtend belde Bart Droog van De Dichters uit Epibreren dat we hadden gewonnen. Het is uiteindelijk aan De Dichters uit Epibreren te danken dat we hebben gewonnen. ze waren de allerlaatste act. voordat zij op moesten, stond Groningen op de tweede plaats."

Wat hebben jullie gewonnen?

"Een gouden schrijfmachine. Een prachtig ding. Een oude machine die ze goud hebben gespoten."

Wat gaan jullie daar mee doen?

"Nou, in het wedstrijdreglement staat dat, mocht Groningen winnen, de gouden schrijfmachine in de Martinitoren moet worden geplaatst. Dus nu hebben we de type-machine aangeboden aan de gemeente Groningen, want Groningen is nu immers aangewezen als beste schrijfstad van Nederland. en dan willen we dat ze de typemachine ergens bovenin de Martinitoren een plaats geven."

Al een reactie gehad?

"Nee, maar om zoiets kunnen ze niet heen. Groningen is de schrijfstad van Nederland."

(Bram Hulzebos, Nieuwsblad van het Noorden, 15-9-99)

naar boven



GRONINGERS WILLEN TYPEMACHINE OP MARTINITOREN

Groningen - Een gouden typemachine, bovenop de Martinitoren. Er zijn in de loop der jaren heel wat plannen geweest met de hoogste toren van Groningen; de Martinitoren is enkele keren per jaar het middelpunt van originele acties. Maar het plan om een vergulde typemachine bovenop de toren te plaatsen, komt toch zeker in aanmerking voor een originaliteitsprijs.

Het idee is afkomstig van de organisatoren van een wedstrijd tussen schrijvers uit drie Nederlandse steden. Die wedstrijd werd gehouden tussen dichters en schrijvers uit Den Haag, Utrecht en Groningen. Daarbij traden ze op voor een neutraal publiek dat door te applaudisseren kon laten weten welke bijdragen het meest werden gewaardeerd. De wedstrijd, die voor de eerste keer gehouden werd, is gewonnen door het Groningse team dat bestond uit de auteurs Mathijs Deen, Bart FM Droog, Tjitse Hofman, Paul Janssen, Jan Klug en Barbara Stok. Met hun overwinning sleepten zij als trofee 'De Gouden Schrijfmachine' in de wacht. Maar van te voren had de organisatie bepaald dat de dichters er wel iets mee zouden moeten doen.

"Als Den Haag zou winnen, dan zou de typemachine naar het Letterkundig Museum moeten. En als Utrecht had gewonnen dan had hij een plaatsje moeten krijgen in het postmoderne gemeentehuis om dat wat meer allure te geven. Als Groningen zou winnen zou hij op de top van de Martinitoren moeten, zodat deze toch nog hoger zou worden dan de Dom in Utrecht. Welnu, wij werden de winnaar," zegt Paul Janssen.

En daarmee zaten de Groningers dus in een zeer lastig parket. Ze hebben meer verstand van schrijven dan van torens beklimmen, en bovendien beseften ze dat de torenwachter het niet goed zal vinden. Daarom hebben ze nu maar een brief aan het college van B en W gestuurd. 'We hopen dat u persoonlijk de Gouden Schrijfmachine in een goed beveiligde vitrine in de Martinitoren geplaatst krijgt', aldus de schrijvers. Maar ze zijn ook wel weer zo realistisch om te beseffen dat ook B en W niet alles voor elkaar krijgen. Daarom stellen ze B en W voor om, mocht het op de toren niet lukken, de trofee op een voor het Groninger publiek toegankelijke plaats in een van de openbare gebouwen te etaleren. En dat zou het wel eens kunnen worden.

(Groninger Dagblad, 17-9-1999)

naar boven



'EEN EERBETOON, EEN INGETOGEN EERBETOON'

Zaterdag is in Filmcentrum Poelestraat de herdenking van de eerste sterfdag van de dichteres M. Vasalis. Dichters, muzikanten en kunstenaars brengen een hommage aan de op 17 oktober 1998 overleden dichteres uit Roden. "Jonge honden en gedistingeerde heren dragen het gehele oeuvre voor."

Groningen - Rense Sinkgraven, dichter, toog met een filmer en een geluidsman naar het huis in Roden, waar M. Vasalis ruim twintig jaar woonde. "Maar het was helemaal leeg." Toch heeft hij er een filmpje gemaakt dat zaterdag vertoond wordt. Ook traceerde Sinkgraven het enige bewegende beeld dat er van Vasalis voorhanden is. Een filmpje uit 1963 van 55 seconden waarop ze de Culturele Prijs van de gemeente Groningen krijgt uitgereikt. "Het heeft me een vermogen gekost om dat hier te kunnen draaien, maar ik had het er graag voor over", zegt Frans Westra, directeur van Filmcentrum Poelestraat, waar zaterdag ter gelegenheid van haar eerste sterfdag de integrale poëzie van M. Vasalis wordt voorgelezen, en gezongen, door dichters en muzikanten.

Het idee voor deze hommage kwam van Westra. "en dat rotjong had binnen de kortste keren een stuk of vijftig mensen bij elkaar georganiseerd." Sinkgraven kon het ook niet helpen. "Niemand deed moeilijk. Rawie, Kopland, iedereen wilde graag meedoen." Ook jongere dichters als Bart FM Droog en Sieger Geertsma, wier werk op het oog weinig te maken heeft met dat van Vasalis, treden graag op. Westra: "Jonge honden en gedistingeerde heren en alles wat daar tussen zit, dragen hier de gedichten voor." Verder spreken James Brockway, vertaler van Vasalis, en Julia Blackburn, een vriendin van de dichteres.

Er dienden zich meer mensen aan. Muzikanten, maar ook eurythmisten, bijvoorbeeld. "op de een of andere manier hebben veel eurythmisten Vasalis op hun repertoire staan", zegt Sinkgraven met nauw verholen verbazing. "ze bewegen kennelijk lekker op het ritme van haar gedichten."

De foyer wordt helemaal ingericht door kunstenaars die zich hebben laten inspireren door het werk van Vasalis. Zo staat er een ligstoel, bekleed met het gedicht 'De idioot in bad'. Sinkgraven: "Toen ze nog leefde heeft de kunstenares Vasalis opgeberld om te vragen of ze het eigenlijk wel goed vond. Toen moest ze enorm hard lachen en heeft ze gezegd dat het mocht, mits ze de stoel naast een zwembad zou neerzetten."

In de Kapteynzaal van het Filmcentrum is een kleine tentoonstelling ingericht. Daar liggen originele handschriften, kaarten aan vrienden, zelfs twee onbekende gedichten zijn opgedoken. "Maar we weten nog niet of die voorgelezen gaan worden.", zegt Westra. "Dat hangt ook van de familie af."

Ook de huishoudster van M. Vasalis laat zich zaterdag interviewen, "maar het is niet zo dat wij haar hebben gestrikt, zij heeft ons gestrikt. Ze hoorde van deze dag en belde ons op", zegt Sinkgraven. "Het beeld bestaat dat Vasalis een rustige teruggetrokken vrouw was, maar haar huishoudster vertelde bijvoorbeeld dat ze al in knalrode panty's rondliep toen dat nog helemaal niet in was."

Vasalis was tijdens haar leven nogal publiciteitsschuw. Door zo'n hommage wordt voor het eerst wat meer bekend over de dichteres doordat mensen hun herinneringen prijsgeven. "Dat was inderdaad een dilemma", zegt Sinkgraven. Maar aan de andere kant hou je het toch niet tegen. Het is een eerbetoon, een ingetogen eerbetoon."

Westra: "Er is niets mis mee om grote kunstenaars te eren."

(Bram Hulzebos, Nieuwsblad van het Noorden, ±13-10-1999)

noot van de Epibreren-archiefdienst: Vasalis overleed inderdaad op 16 oktober 1998. De journalist heeft zich vergist. Wij danken Andree Hollander die ons op dit foutje attendeerde. Voor wie niet weet wie zij was: 

M. Vasalis (Den Haag, 13-2-1909/Roden, 16-10-1998). Pseudoniem van M. Droogleever Fortuyn-Leenmans. Dichter, prozaïst, essayist en kinderpsychiater (te Amsterdam, later te Groningen). Studeerde medicijnen te Leiden (1927-1934). Debuteerde in augustus 1936 met 3 gedichten in ÎGroot Nederlandâ. Verbleef in 1937 enige tijd te Zuid-Afrika. Behoorde tot de groep rond ÎCriteriumâ. Victor E. van Vriesland zat in W.O. II enige tijd bij haar en haar man Jan ondergedoken. De eerste drie gedichten uit de bundel De vogel Phoenix schreef Vasalis ter nagedachtenis aan haar zoontje Dicky (16 april 1942-10 oktober 1943). Hielp Gerard Reve van de drank af. Medewerker aan o.a. ÎWerkâ (januari 1939), ÎLibertinageâ en ÎTiradeâ. PC Hooftprijs 1983. Haar drie bundels beleefden herdruk op herdruk. Ook stelde ze twee bloemlezingen samen.

Dichtbundels: 
Parken en Woestijnen
, Helikon #10, Stols, Rijswijk, december 1940 (1941 10de druk, in of voor 1954 14de druk, (totaaloplage toen 17.000 ex.), 1994 34ste druk bij Van Oorschot, Amsterdam).
De vogel Phoenix. Gedichten
, Stols, 's-Gravenhage, 1947 (herdruk 1974, 1992 19de druk  bij Van Oorschot, Amsterdam).
Vergezichten en gezichten
, G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1954 (herdruk 1975, 1994 21ste druk).
Gedichten. Een keuze uit eigen werk door Elisabeth Eybers, F. Harmsen van Beek, Hanny Michaelis, Judith Herzberg, Annie M.G. Schmidt, M. Vasalis, Van Oorschot, Amsterdam, 1985 4de druk.
Gedichten. Parken en woestijnen, De vogel Phoenix, Vergezichten en gezichten
, Van Oorschot, Amsterdam, 1997.

naar boven



VASALISDAG: TUSSEN STAMELEN EN SCANDEREN

De foyer van het Filmcentrum Poelestraat in de stad Groningen bood zaterdagmiddag een hartverheffende aanblik. In geanimeerde kout stond bijeen de fine fleur van de Groninger poezie, onder wie Rutger Kopland en Jean Pierre Rawie. ook zagen we Ruben van Gogh en mindere - wat heet, niet door Komrij gesanctioneerde - goden als Maria van Daalen, Karel ten Haaf en de Dichters uit Epibreren. Ja, de dichteres M. Vasalis had, precies één jaar na haar dood, heel literair Groningen op de been gebracht voor een hommage die zou bestaan in de integrale presentatie van haar poëzie. Het is niet veel dichters gegeven om bij een groot publiek in ere gehouden te worden en Vasalis, die zich bij haar leven al verwonderde over het feit dat ook jonge mensen nog steeds door haar werk gegrepen en ontroerd werden, zou zich over deze dag post mortem grondig verbaasd hebben. En waarschijnlijk, meende Ronald Ohlsen - na drieën en nog de helft van het oeuvre te gaan - had ze er ook niet bij willen zijn. Want Vasalis, die als mevrouw Droogleever Fortuyn in het Drentse Roden een teruggetrokken bestaan leidde, had aan twee dingen een grondige hekel: overdreven belangstelling voor haar persoon en diepzinnige uitleg van haar poëzie. Bij haar is een onweer boven een moeras gewon een onweer boven een moeras, en die helder-poëtische eenvoud beluisterden we zaterdag een middag lang in gemiddeld drie voordrachten de man.

Daarmee hoorde je ook meteen hoeveel goede poëzie kan verdragen; zo las bijvoorbeeld de dichteres Maria van Daalen zo'n beetje voorzichtig stamelend, terwijl Ruben van Gogh krachtig op rijm en metrum scandeerde. Rutger Kopland deed het kalmpjes weg verhalend, en Ronald Ohlsen op z'n Herman van Veens parlando in de driekwartsmaat, bij muziek van André Dodde's accordeon. Bijzonder aardig waren ook de voordracht van één en hetzelfde gedicht, 'De Dood': de Brit James Brockway las zijn Engelse versie met ontroerde reverentie en even later hoorden we Kees van der Hoef dezelfde woorden maar nu vol sarcastische humor. Het kon allemaal.

Hoewel er ook waren die er anders over dachten: die bijvoorbeeld wel zeker wisten dat Vasalis zelf een voordracht als die van De Dichters uit Epibreren - waarbij Bart FM Droog, de gekwelde blik hemelwaarts, zijn publiek bij het gebrom van een basklarinet de woorden van het gedicht 'Eb' in het gelaat slingerde - reuze vulgair had gevonden.

Toen waren we al over de helft, er waren reeds gaten in de belangstelling gevallen, en ook was de stemmige sfeer, na drie pauzes met bier en wijn, onmiskenbaar minder stemmig geworden. Bij de laatste voordracht door Karel ten Haaf, het bierflesje nonchalant in de knuist, begon ook de techniek te haperen, zodat we tenslotte het mooie 'Fanfarekorps' moesten horen zonder de fanfaremuziek die Janfie van Strien erbij bedacht had.

Voor een vrijwel lege zaal stelde tot besluit Jacob Moerman [was Jaap Sietse Zuierveld -BfmD] aan een forum, waarin ondermeer de emeritus-hoogleraar J.J.A. Mooij en dichteres Hannie Rouweler zitting hadden, de prangende vraag of Vasalis poëzie millennium-proof was. de vraag werd door Ohlsen, die de vijf pauzes ten volle had benut, beantwoord met de laatste poëzie-voordracht van de middag. Dat had eigenlijk ook niet meer gehoeven.
(Minke Muilwijk, Nieuwsblad van het Noorden, 18-10-1999)

naar boven



EEN HOMMAGE IN WEERWIL VAN DE VEREERDE

"Zoveel soorten van verdriet
ik noem ze niet.
Maar één, het afstand doen en scheiden.
En niet het snijden doet zo'n pijn,
maar het afgesneden zijn."

Strofen van Vasalis, als deze uit Soto Voce, staan vaak in overlijdensadvertenties. Vasalis' werk leeft nog volop. De drie dichtbundels die tussen 1940 en 1954 van haar verschenen, worden nog altijd steevast herdrukt.
Vasalis (1909-1998), winnares van onder meer de PC Hooftprijs, was onder haar eigen naam M. Droogleever Fortuyn-Leenmans kinderpsychiater. Ze bewoonde een wit huis in Roden, samen met haar man, een RUG-hoogleraar neurologie. Tot ze op 16 oktober vorig jaar overleed. Zaterdagmiddag, een jaar na dato, organiseerden fans van de dichteres een postuum eerbetoon in het Filmcentrum Poelestraat, waarbij Vasalis' honderd en nog wat gedichten ten gehore werden gebracht.

De grote zaal van het Filmcentrum was afgeladen. Met oud, maar ook met jong publiek, dat hier en daar met de bundels op schoot meelas met de voordrachtsmarathon. Op het podium kopstukken als Rawie en Kopland, elk op hun eigen toon, al ging het om werk van Vasalis. En vele, vele andere dichters, vaak wat eerbiedig in hun dictie.

Zelfs de performing poets van Epibreren (Bart FM Droog cum suis), wier woorden en ledematen doorgaans over elkaar heen buitelen en toch meer in de traditie staan van de door Vasalis verguisde Vijftigers, zongen uit piëteit een toontje lager. Bij hun meezinger haakte niemand in.

Voordrachten begeleid door muziek, zang en dans lardeerden het pure declameren. Ook was er een wat vage film over het witte huis in Roden, temidden van herfst en buiten liggende, verroeste voorwerpen die Vasalis moet hebben gekend. Opmerkelijk gering bij dit al was het aantal biografische herinneringenlleen Julia Blackburn en Ronald Ohlsen getuigden van persoonlijke ontmoetingen met de dichteres.

Vasalis was wars van dit soort bijeenkomsten. Zoals Ohlsen zei: "Ik denk niet dat Vasalis hier bij had willen zijn." Zelf hield Vasalis helemaal niet van voorlezen voor een groot publiek. eerbetoon en overdreven veel eerbied vond ze een ramp. Wellicht ligt hierin ook een reden, dat ze afhaakte na de PC Hooftprijs en de golf van aandacht die daarmee gepaard ging. Ze publiceerde nooit meer een bundel.
(Harry Perton, UK#9, 21-10-1999)

naar boven



DE NIEUWE MARSMANNETJES IN DE POËZIE

De laatste nieuwe van deze eeuw.

Vrijdagavond 15 oktober in het Amsterdamse literatuurtheater Perdu. De nieuwste en tegelijk laatste generatie dichters van de twintigste eeuw verzamelt zich: Ruben van Gogh, Bart FM Droog, Albertina Soepboer, Menno Wigman, Arjan Witte, Mustafa Stitou, Olaf Zwetsloot, Tommy Wieringa, Hagar Peeters, Erik Menkveld [niet gezien - Droog], en nog vijftien anderen. De laatste nieuwe van deze eeuw: dan reken je ergens op. Op een kroning (zoals Lucebert als keizers der Vijftigers werd gekroond), op een emmer rotte vis (zoals Michael Zeeman over zich heen kreeg van de Maximalen), of op een pamflet. Niets hiervan, maar wel wordt de bloemlezing met nieuwe poëzie Sprong naar de sterren gepresenteerd., samengesteld door Ruben van Gogh. Zes dichters houden een voordracht. Het is er tjokvol en rokerig. 'Het is een bloemlezing van gedichten, niét van dichters,' licht Van Gogh toe. Hij knijpt in zijn tamagotchi ('hahatsjoé'). 'De bundel is fundamenteel anders dan Maximaal, die was programmatisch, die dichters wilden stelling nemen. Al deze dichters zijn solist. Sprong naar de sterren is proefondervindelijk ontstaan. Bij poëzie-optredens in het land kwam ik regelmatig dezelfde dichters tegen, in wat zij schreven herkende ik mijn eigen werk. Langzamerhand ontstond in mijn hoofd een cartografie van dichters die in de jaren negentig hadden gedebuteerd. Toen ook nog sommigen van ons door critici in één adem werden genoemd, realiseerde ik me dat er sprake was van een nieuwe, niet-academische ontwikkeling in de poëzie. Pas toen ontstond het plan van de bloemlezing.'

Jonge dichters in overvloed vanavond, maar de sfeer is die van een reünie van ouwe makkers: men kent elkaar van de festivals en optredens. Van Gogh noemt het niet in zijn inleiding, maar dit is de eerste generatie dichters die moeiteloos ook 'podiumdichter' is. (...)
(Annemiek Neefjes, Vrij Nederland, 23-10-1999)

naar boven



SPRONG NAAR DE STERREN

Samengesteld en ingeleid door Ruben van Gogh. Kwadraat, Utrecht; 91 blz.-29,90.

Gedichten van de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw. Hun overeenkomst: ze schrijven toegankelijk, worden door de literaire kritiek verguisd, maar door het publiek gewaardeerd.
(Trouw, 23-10-1999)

naar boven



STERRETJES DIE SPRINGEN

Ze springen hoog, de jongste dichters van vandaag. Of ze ooit de sterren halen, is de vraag.

(...) Het eerste exemplaar van Sprong naar de sterren werd bij de presentatie aangeboden aan Simon Vinkenoog, bijna een halve eeuw geleden samensteller van de Vijftigers-bloemlezing Atonaal. Vinkenoog was verrukt, zoals hij altijd verrukt is wanneer er iets gebeurt met jonge mensen, of wanneer jonge mensen iets proberen. (Hoe kunnen we niet van Vinkenoog houden?)

Sprong naar de sterren brengt werk bij elkaar van 'de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw'. Samensteller en inleider Ruben van Gogh zocht voor zijn bloemlezing 75 gedichten bijeen van 25 dichters, in de leeftijd van ongeveer tussen de om en nabij jong en bijna jong. Wat hen tot een generatie maakt is niet hun leeftijd, echter, maar het feit dat zij debuteerden in de loop van de jaren negentig.

De Sprong-dichters zijn geen club. Misschien worden ze het nu; ze kennen elkaar uit het circuit van festivals en literaire avonden. (Een aantal gebloemleesden haastte zich te verklaren in Vrij Nederland, dat ze er 'eigenlijk' niet bijhoorden.) Als Ruben van Gogh niet een inleiding haf geschreven, zou niemand de dichters in Sprong naar de sterren met elkaar in verband hebben gebracht. Want zoek de overeenkomsten maar eens tussen pak 'm beet Hagar Peeters en Mustafa Stitou. (...)

Er is verschrikkelijk veel aandacht voor allerlei jonge dichters, en 'nieuwe poëzie'.

Veel te veel aandacht is er besteed aan een heleboel slechte 'nieuwe poëzie'. Het Double Talk Festival, rap-poëzie, podiumdichters, cd's-met-boek, en ga zo maar door: een en al belangstelling voor poëzie die soms op een podium aardig klinkt maar die op papier volkomen verschrompelt tot amateuristische rijmelarij.

In Sprong naar de sterren zijn die podiumdichters ruim vertegenwoordigd: de Epibreren-groep ('hooee! Naar benee waar ferme jongens/ stoere knapen en rassa dames/ pooee! Op straten en dreven raven/tataa! Bergt u burgers in uw buurtenbunkers/ dit is ons bloed en dit is ons vlees/ kom aan volk en eet en weet/ de era der dwazen is uitgebroken'* - Bart FM Droog), Ingmar Heytze (altijd sympathiek toen hij light verse schreef en het ook zo noemde, minder indrukwekkend naarmate hij serieuzere gedichten schrijft), Hagar Peeters (die 'de poëzie dichter naar de mensen wil brengen'; misschien moet ze vooral poëzie van anderen dichter naar de mensen brengen) en vele, vele anderen.

(Rob van Erkelens, Groene Amsterdammer, 27-10-1999)

* gedichtfragment van Droog geciteerd met invoering van 4 fouten.

naar boven



DICHTERS IN HET ZONNETJE

Schrijven hoeft zich niet te beperken tot pen en papier. Tijdens de vijfde editie van literair festival De Wintertuin wordt proza en vooral poëzie geacteerd, gemusiceerd, geschilderd en zelfs gescratcht. Negen dagen lang worden de grenzen van de literatuur zo provocerend mogelijk verkend. Met een blik op verleden, heden en toekomst. Zoals bij de viering van het onderdeel '100 Jaar gedicht'. Zo'n beetje alle dichters die er toe deden of doen zijn aanwezig. De meesten in het echt, zoals C.O. Jellema, Serge van Duijnhoven en Neeltje Maria Min. Maar sommigen ook virtueel. Leo Vroman dicht live via internet vanuit zijn woonplaats in Texas: 'Nijmegen, can you hear me?' Verder worden ten onrechte vergeten twintigste eeuwse dichters in het zonnetje gezet door hun meer beroemde collega's. (...)

Maar moderne dichters houden het niet bij donkere zolderkamers en murmelende literatuuravondjes. Volgens de organisatoren moeten ze ook naar buiten. Daarom worden de nevenactiviteiten 'De dichters naar school', 'Dichters aan tafel' en 'Dichters in de Stad' georganiseerd. Middelbare scholen in de regio 'adopteren' elk hun eigen poëet. Andere dichters, zoals Ruben van Gogh, zijn 'te huur' tijdens de lunch in de universiteitskantines. En op zaterdag 13 november staan de binnensteden van Arnhem en Nijmegen in het teken van een vers opengetrokken blik performing poets. Het poëziepad loopt met omweggetjes door beide steden, van Burger's Zoo tot de Albert Heijn, van Musis Sacrum tot de verschillende Centraal stations. Wie geen zijn heeft om er als een gek achteraan te sjezen, kan alle performers 's avonds in het Nijmeegse Diogenes bewonderen: de 'Dichters uit Epibreren' presenteren daar een visie op de nieuwe poëtische eeuw. Met Frank Anthonie, die gedichten van J.B. Charles muzikaal uitvoert. Te veel literatuur om op te noemen, kortom. (...)
Verder komen onder anderen Remco Campert, Hugo Claus, Esther Jansma, Jules Deelder en Herman Brood langs. Als extraatje is er poëzie in de treinen tussen de twee steden.
(Rails, november 1999)

naar boven



'JE MOET ELKE TEKST KUNNEN VOORDRAGEN'

Jules Deelder eert vroegere reisgenoot met winnen Johnny van Doorn Memorial 1999

Jules Deelder, de niet altijd even bescheiden Rotterdamse podiumpoeet, vlakt meteen zichzelf uit als je hem vraagt wat het winnen van de Johnny-prijs voor hem betekent.

"De tweejaarlijkse 'Johnny van Doorn-prijs voor de gesproken letteren'. Wat betekent het voor mij? Het is een eerbetoon aan Johnny. we waren even oud. Hij was van de 12e, ik ben van de 24e november. Ik kwam Johnny natuurlijk veel tegen on the road, hè. We traden vaak samen op. Als je het zo bekijkt, vind ik het een eer." De namen van eerdere winnaars betekenen ook wel iets bij Deelders waardering voor de prijs: Simon Vinkenoog, Carla Boogaards en Willem Wilmink. Vinkenoog nodigde hij uit om mee te werken aan de 'Johnny van Doorn Memorial 1999', de avond van de prijsuitrijking., 19 november in Schouwburg Arnhem. uit zijn balboekje komen voorts Hans Verhagen, Bart Chabot, Herman Brood, Rijk de Gooijer en Maarten Spanjer. (...)

Het dichterschap is veranderd, volgens Deelder. Poëzie zonder stembanden gaat teloor. Hij noemt een confrater: "Bart Droog, die had ik ook voor in Arnhem gevraagd. Die heeft een bestand van zo'n vijfduizend Nederlandse 'performing poets'. Hé, moet je nagaan. Die treden ook allemaal op. Hoe dat school heeft gemaakt! Maar dat voltrekt zich volkomen buiten het gezichtsveld van de officiële kritiek." (...)
(Rijk van Rotterdam, Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999)

naar boven



DE WINTERTUIN: 'HET ENIGE NEDERLANDSE LITERATUURFESTIVAL

RUIM HONDERDVIJFTIG SCHRIJVERS, DICHTERS, VERTALERS EN KUNSTENAARS

Niet zomaar een literatuurfestival. Maar het enige Nederlandse literatuurfestival, meent Wintertuin-directeur Frank Tazelaar, niet nodeloos onbescheide. "Arrogant? Nee hoor. Winterschrift in Groningen is vrijwel ter ziele. Crossing Border kun je met een paar schrijvers en verder veel bandjes geen literatuurfestival meer noemen. Terwijl Poetry (International) zich voornamelijk richt op buitenlanders en poëzie. Blijft over: De Wintertuin.

Tazelaar oefent het directeurschap uit in een tandem met maatje Ellen Krutwagen. De duobaan werd geboren op een plek waar meer mooie initiatieven ontstonden: de kroeg. Krutwagen: "Toen de directiefunctie vacant bleek zeiden wee bij wijze van grap: zullen we samen solliciteren? Als een soort spelletje verzonnen we ter plekke allerlei ideeën. Dat ging ons zo goed af, dat we besloten echt te solliciteren.

Na hun benoeming wist het span meer dan honderdvijftig schrijvers, dichters, vertalers en kunstenaars te contracteren en het budget te verviervoudigen tot vier ton. Een kunstje dat alleen geflikt kon worden nadat er een millenniumbestendige festivalorganisatie uit de grond gestampt was. (...)

Een waar huzarenstukje is het programmaonderdeel '100 jaar gedicht', een overzicht van de poëzie van deze eeuw. In het weekeinde van 13 en 14 november zal op zeer uiteenlopende wijze het werk van nagenoeg alle Nederlandse dichters aan bod komen.

Jonge dichters spelen in deze bloemlezing een prominente rol tijdens 'Dichters in de Stad'. Met name dit programma-onderdeel op locatie vormde een flinke kluif voor de organisatie.

"De bekendere, oudere dichters, kun je zo contracteren. wat de jongeren aangaat was het lang niet zo eenvoudig. Op zoek naar namen hebben we gelukkig veel gehad aan groepen als Dichters uit Epibreren, Vrijstaat Austerlitz en Rottend Staal. Maar daarnaast hebben we heel wat tijdschriften moeten napluizen om aan vijftig te komen." (...)
(Yvonne Jansen, Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999)

naar boven



DICHTERS IN DE STAD, DE TREIN EN BIJ DE AAPJES

Zaterdag 13 november is het weer Dichters in de stad (en in de trein). op verschillende locaties in en tussen Arnhem en Nijmegen bestoken tientallen performing poets het publiek met hun acts. Ze gaan voor een wisselwerking tussen dichter, toeschouwer en omgeving. Niet moeilijk, maar leuk. Volgens de organisatie "een blik op de nieuwe poëtische eeuw," maar dat valt nog te bezien.

's Avonds treden ze bijna allemaal nog eens op in Diogenes, onder leiding en met medewerking van het uitbundige Groningse team 'Dichters uit Epibreren'.

Poezie is altijd een lastig genre geweest in de literatuur. Moeilijk. Een tikje elitair. Voorbestemd voor die enkele gevoelige ziel met een antenne voor wat achter de woorden verborgen ligt. Oplages die in de honderden werden geteld en dan nog vaak lagen te verstoffen. Op een enkele uitzondering na, die dan prompt niet serieus meer werd genomen. Daar lijkt de laatste tijd verandering in te komen. De Utrechtse Nacht van de Poëzie verkoopt steevast uit. Overal in het land worden drukbezochte festivals georganiseerd. daarnaast zijn er het hele jaar door tot in de verste uithoeken van het land lezingen. Dichters zoeken op hun beurt naar nieuwe wegen. Dringen door in andere culturen. Doen hun ding op popfestivals, Oerol, Lowlands. Grenzen vervagen, stijlen smelten ineen, en het volk stroomt weer toe. Nu is er weer De Wintertuin, met een enorm dichtersaanbod, waar ongetwijfeld een fikse menigte op afkomt. Je zou haast zeggen dat de Nederlandse poëzie bloeit als nooit tevoren.

Volgens de Groninger dichter Bart FM Droog is dat laatste gezichtsbedrog. Droog dicht al vanaf zijn veertiende. Waarom weet hij ook niet. "Daar kan ik geen zinnig woord over zeggen. Het zit in je. Ik heb andere dingen gedaan, maar dit is de enige rode lijn in mijn leven gebleven." Samen met de eveneens Groningse dichter Tjitse Hofman en de Duitser Jan Klug vormt hij 'Dichters uit Epibreren.' In korte tijd vergaarden zij wijd en zijd roem, mede door hun aparte presentatie. In 1997 namen ze al deel aan De Wintertuin. Ze waren toen onder meer te horen in de trein tussen Nijmegen en Arnhem. Dit jaar verzorgen ze opnieuw een aantal optredens, en doen ze de presentatie van de slotavond van Dichters in de Stad (en in de trein).

Naast zijn activiteiten als dichter werkt Droog aan een encyclopedie van alle Nederlandstalige dichters in de twintigste eeuw. 1834 heeft hij er al verzameld., en hij is pas drie maanden bezig. Hij kijkt dan ook met een zeer brede, haast vanzelfsprekend relativerende blik naar de ontwikkelingen. Ondanks alle opwinding van de laatste tijd ziet hij geen echte vernieuwing of opwaartse wegen: "Het kabbelt gestaag voort. Er is geen toename, en ook geen afname. Oplages van dichtbundels zijn de hele eeuw ongeveer hetzelfde, verkopen ook. De laatste tijd verschijnen er iets meer bloemlezingen dan vijftig of negentig jaar geleden, maar ik zie niet echt een groot verschil."

Alle manifestaties en bijeenkomsten, dichtersfeesten en andere activiteiten her en der veranderen volgens Droog niet echt iets aan het wezen van de poëzie. Dichten gaat al sinds mensenheugenis over de emotie van de dichter. Wat op het oog veranderd is, blijkt bij nader inzien oppervlakkige schijn: "Het eenzaam schrijven gaat gewoon door, alleen zitten de meeste dichters niet meer op vochtige zolderkamers. Het creatieve aan het proces zal altijd hetzelfde blijven." Dichten is voor Droog in eerste instantie nog steeds gewoon schrijven op papier of beeldscherm: "de vorm is belangrijk. ik hecht veel belang aan hoe een gedicht er op papier uitziet, de visuele indruk. Ik vind het erg lelijk als je een lange regel hebt en dan weer een korte, zodat het er als een rommeltje uitziet."

Wat wel anders kan is de presentatie. Die is voor Droog erg belangrijk: "Als je naar buiten wilt treden met je werk kun je achter een katheder gaan mompelen, maar dan jaag je mensen weg. Als je juist aandacht aan de voordracht besteedt, kun je mensen bereiken die daarvoor nooit in poëzie geïnteresseerd waren."

Droog leert de gedichten die hij voordraagt uit het hoofd. Hij hoopt dat veel dichters in de stad (en in de trein) hem daarin na zullen volgen: "Je kunt dan contact maken met je publiek, inspelen op de situatie. Beter dan als je naar een papiertje staat te kijken." Het vreemde is, dat je door sommige liefhebbers dan juist weer niet serieus genomen wordt. Droog krijgt nog steeds regelmatig te horen dat het wel aardig klinkt, maar op papier wel niets zal zijn. Zelfs als hij een gedicht van de alom gerespecteerde Vasalis voorleest. Een merkwaardig vooroordeel, waar hij zich verder niet al te druk over wil maken.

'Dichters uit Epibreren' omlijsten hun voordracht met muziek van de Duitse multi-instrumentalist en soundscape-creator Jan Klug. Dat lijkt bijzonder en vernieuwend, maar is opnieuw in diepste wezen niets nieuws: "De samenwerking tussen dichters en muzikanten gaat eeuwen terug. Dichterts besteden tegenwoordig wel meer aandacht aan hun voordracht, meer dan twintig, veertig jaar geleden. Johnny van Doorn, Jules Deelder en eerder Vinkenoog en Lucebert deden daar iets aan, maar dat waren steeds enkelingen. Later zijn Chabot en Ozon daar nog bij gekomen. Vervolgens krijg je een hele tijd niks. Nu is er een hele grote groep, ik denk wel tien of vijftien dichters die op ongeveer die manier bezig zijn."

Dichters in de Stad (en in de trein) wordt in het kader van De Wintertuin vanuit O42 gecoördineerd door Jenneke Harings. de studente Nederlands is er al vanaf februari mee bezig. Belangrijk criterium bij de selectie van de deelnemers was hun vermogen de gedichten over het voetlicht te krijgen. Verder kwamen volgens Harings vooral dichters in beeld die naast de 'grote' dichters opereren: "Het is een interessante subgroep die nog weleens wordt vergeten, omdat zoveel mensen gedichten schrijven."

Niet bepaald de bekendsten dus, maar toch interessant genoeg voor het poezie minnende publiek. Dat kan nu zonder al te veel moeite op verschillende plaatsen kennis maken met iets geheel anders en nieuws. Locaties zijn naast treinen tussen Nijmegen en Arnhem de beide stations, verder Burger's Zoo, Albert Heijn aan de Velperbuitensingel, boekhandel Hijman en Musis Sacrum in Arnhem en in Nijmegen De Slegte, boekhandel Roelants, In de Blaauwe Hand en Deja Vu. Tot besluit is er in Diogenes in Nijmegen een afsluitende avond, met opnieuw veel poëzie, plus muziek van Meindert Talma & The Negroes en Frank Antonie.
(Enno de Witt, Arnhemse Courant/Gelders Dagblad, 2-11-1999)

naar boven



TJITSE HOFMAN

BOEKPRESENTATIE MET: DE KIFT, BART FM DROOG, ALETTE DE GROOT & DJ PIETER

De ambitieuze bedoeling van deze bijzonder rijk gevulde avond is te laten zien wat je allemaal met literatuur kunt doen behalve zwart op wit laten drukken. Er worden gedichten razend en heftig gedichten voorgedragen, er is kunst te zien waarin sommige van de gedichten verwerkt zijn, er worden filmpjes gedraaid en er is natuurlijk veel muziek. gaan we cultureel verantwoord doen????? Nee hoor, 't is underground en dat is het niet voor niks. En zo vreemd is het nou ook weer niet: muziek en film zijn aan de orde van de dag hier in Vera en poëtische voordrachten hebben we al eerder gehad met de Spoken Word Avond, die erg overtuigend, maar helaas mager bezocht was.

Het draait allemaal om de Groninger dichter Tjitse Hofman, die gaat debuteren met zijn bundel TV 2000. Grote kans dat je hem al wel kent, want hij maakt al 5 jaar deel uit van De Dichters uit Epibreren. deze groep timmert al tijden fanatiek aan de weg met hun zap- en straatpoëzie. Zo hebben ze opgetreden in jongerencentra (ook joen Kelderbar twee malen!), gevangenissen, treinen, scholen en universiteiten, bij rock-, theater- en literatuurfestivals, voor radio en tv, in NL, België, Duitsland, Engeland en Portugal. Ze staan garant voor enerverende optredens: zij brengen zielsbevrijdend vermaak door een dynamische & ritmische ontlading van opgekropte emoties. Gezien Tjitse's achtergrond zal het niet verbazen dat TV 2000 geen romantisch rijmend gekweel zal zijn. In zijn ritmische gedichten zapt hij met sinistere ondertoon door het leven. Zijn gedichten zijn tot het driedimensionale verwerkt in de vorm van kunstwerken door Alette de Groot, met stukken tekst op en in haar creaties. De kunstwerken zijn eigenlijk voor een expositie van een week later, maar we krijgen alvast een voorproefje.

Bart FM Droog zal het podiumwerk/de avond beginnen. Hij is net als Tjitse Hofman één van de Epibreerders en misschien ken je hem ook wel van zijn Vera Krant-column 'Met de botte bijl'. Hij zal als eerste de passiviteit de zaal uitblazen met zijn dichtwerk. Na hem komt dan de boekpresentatie van Tjitse, die enkele van zijn gedichten zal voordragen met ongetwijfeld de nodige show & bombarie.

Muziek/theatergroep De Kift zal het podium van hem overnemen. Zij waren een maand terug nog te zien in Simplon, met hun nieuwe cd 'Vlaskoorts'. Zij zijn er al veel langer dan vandaag: De Kift is in 1988 opgericht. De leden namen punkafkomst en een fanfareverleden (trompet, trombone, tuba) mee om tot een gekteproductiete komen die uniek is. Ze combineren literatuur, theater en muziek in je moers taal, met de nadruk op verstaanbaarheid. In 1993 kwamen ze aanzetten met de geniale cd 'Krankenhaus'. Ze gebruikten teksten die ontleend waren aan literatuur geschreven vanaf het ziektebed. Deze teksten gaan over oorlog & andere waanzin, waar De Kift muziek om heen gesponnen heeft. Met 'Gaaphonger' gaan ze in 1996 verder op de theatrale tour. Gaaphonger is een theaterstuk en cd beide, waarbij het gaat over de overwintering van Willem Barentsz op Nova Zembla in 1596, waarbij je de ijzingwekkendheid van de titel je voor kunt stellen.

Veel inspiratie voor de nieuwe cd 'Vlaskoorts' werd opgedaan tijdens de Morrelbarrel-tour, waarin ook de combinatie van muziek en theater gebruikt wordt in een verhaal over een geoliede rock-machine, die gesponsord wordt door een dubieus automerk. De waanzin, emoties, banaliteiten en muziek van deze Morrelbarreltour worden gekneed tot de compositie zoals te horen op Vlaskoorts, waarmee ze vanaf oktober de Nederlandse en buitenlandse popzalen afstruinen. Vlaskoorts is trouwens een oude arbeidersziekte die je kon oplopen tijdens de vlasbewerking. Bij die bewerking kwamen boterzuurbacteriën te pas, die koorts konden veroorzaken wat kon leiden tot regelrechte hallucinaties. Misschien is daar de kiem wel gelegd voor de utopiewanen van de arbeiders. O nee, die waren bedacht door veilig en warm opgegroeide middenklassers.

Verder op in de avond beklimmen nog twee Epibreerders het podium: multi-instrumentalist en soundscape-creator Jan Klug gaat met een voormalig Epibreer-dichter Martijn Woldring een aantal van hun meest bekende gedichten de zaal in slingeren. Bereid je maar voor op chaotische wanorde in gedichten over de zelfkant van het leven. Dan hebben we ook nog de dichter Herman J. van den Bold uit Meppel, die heel goed in de Epibreren traditie past.

Er is nog meer in petto voor deze avond!: tijdens de verschillende optredens verzorgt Michael Hall de hele avond toepasselijke filmpjes en tussen de optredens door draait DJ Pieter de plaatjes. dankzij hem hebben we ook nog een na-feestje! Werkelijk alles wordt dus uit de kast getrokken om van statisch tot dynamisch te komen: poëzie moet je zien, horen en beleven!
(Juul, Vera Krant #21, 2-11-1999)

naar boven



GRONINGERS SPRINGEN NAAR DE STERREN

De onlangs uit Groningen naar Utrecht uitgeweken dichter Ruben van Gogh stelde een bloemlezing samen met werk van de laatste dichters uit deze eeuw. 'Gebeurende' poëzie in de bundel Sprong naar de sterren. Zes Groninger dichters springen mee.

Hoe met het in de lieve vrede verder met de literatuur nu de televisie, Hollywoodfilm en computer het boek meer en meer verdringen? Die vraag houdt menig cultuurpessimist al geruime tijd uit de slaap. En wat gebeurt er? Er wordt nog steeds poëzie geschreven door dichters die als kind hun avondboterhammetje met hagelslag aten terwijl ze naar Thunderbirds en Star Wars keken.

Hebben televisie, film en computer invloed op de jonge dichters gehad? Niet op allemaal: er zijn nog steeds jonge dichters die zonder blikken of blozen het vallende herfstblad bewenen, maar de dichters die Ruben van Gogh bijeenbracht in de bundel Sprong naar de sterren - de laatste generatie dichters uit de twintigste eeuw zijn duidelijk beïnvloed door andere (nieuwe media). Opvallend is trouwens wel dat de dichters zich vervolgens niet uitdrukken met behulp van nieuwe media als internet, computergraphics en video. Anders gezegd: de beelden, de verteltechniek, de geluiden die de dichters via tv, internet, computerspelletjes en films hebben opgepikt, vinden hun weerslag in gedichten die op het oog weinig verschillen van willekeurig welke andere jonge dichter, maar waaraan wel degelijk een nieuwe dimensie is toegevoegd.

De gedichten in Sprong naar de sterren vallen op omdat ze er zich zonder uitzondering voor lenen om op een podium te worden voorgedragen. Groninger dichters als Bart FM Droog, Paul Jainandun Singh en Tjitse Hofman worden daarom gemakshalve maar 'performing poets' of 'slam-dichters' genoemd. Toch is dat een vlag die de lading maar ten dele dekt. Een gedicht als Twentieth Century Fox van Droog knettert en sist ook zonder de flamboyante voordracht die hij doorgaans ten beste geeft.

Verder is Van Gogh op zoek gegaan naar 'gebeurende' poëzie. In zijn voorwoord schrijft hij: 'Deze gebeurende poëzie uit zich in gedichten met een sterk filmisch karakter, alsof het papier beeldscherm is geworden. (...) De gedichten veranderen haast uit zichzelf, ze morfen eigenlijk, van gebeurtenis naar gebeurtenis, van perspectief naar perspectief.' Zo doet de man in het gedicht Het lange gras geel het korte groen (zie kader) van Tjitse Hofman denken aan de Pilman van Micha Klein die - door het ritme, de herhaling in het gedicht - in een animatiefilmpje op je af lijkt te lopen zonder dichterbij te komen.

Ook de laatste generatie dichters van deze eeuw schrijft over de liefde, de dood, poezie en over verlangen, maar met timide dichtertjes hebben we hier niet van doen: de grote bek versterkt het grote gebaar. Dat geldt zeker voor de Groningers Droog, Hofman en Jainandun Singh en in mindere mate voor Paul Janssen en Ronald Ohlsen. Alleen de Groningse dichteres Albertina Soepboer is in dit gezelschap opvallend ingetogen - aards misschien.

Of de grote bek en dito gebaar genoeg zullen blijken voor de volgende eeuw, merken we vanzelf. Dat de poëzie niet bepaald te lijden heeft onder de invloed van tv, film en nieuwe media en er juist onder kan floreren, heeft Ruben van Gogh overtuigend bewezen met deze bloemlezing.

Ruben van Gogh (samenstelling) Sprong naar de sterren. 96 pag. 29,90.

(Bram Hulzebos, Nieuwsblad van het Noorden, 5-11-1999)

naar boven



JONGE DICHTERS TREKKEN NAAR STAD EN KOSMOS

Wordt Ilja Leonard Pfeiffer een nieuwe P.C. Boutens? Zal Hagar Peeters de Judith Herzberg van de eenentwintigste eeuw zijn? Nee, zo zal het uiteraard niet gaan met de Nederlandse poëzie. Al die nieuwe dichters hebben ook een nieuwe stem. de sterk uiteenlopende stemmen van vijfentwintig van hen kunnen we beluisteren in de bundel Sprong naar de sterren, waarin Ruben van Gogh 'de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw' voorstelt.

Deze bloemlezing met figuren die, zoals hij in het voorwoord schrijft, 'gaandeweg de jaren negentig - vooral in de tweede helft daarvan - naar voren kwamen schuiven', begint waar andere bloemlezingen ophouden. Want die bieden doorgaans een overzicht van het verleden, terwijl je hier een blik in de toekomst wordt gegund. Nieuwe poëzie moet altijd haar positie op de oude bevechten. Vandaar dat Van Goghs inleiding strijdbaar klinkt. Hij verwijt de traditionele critici doof te zijn voor de eigentijdse geluiden. Ook sommige van de jonge dichters zijn zich ervan bewust dat ze een plaats moeten veroveren. Maar waar eigenlijk? De talentvolle Ingmar Heytze heeft, afgaande op het gedicht 'Uitzicht van de allesvrezer' een erg somber beeld van de vaderlandse poëzie. Links ziet hij 'een Jurassic Park/van diep mystieke symboliek/en doorgeroeste hermetiek/ met cryptofiele onderlagen,/ brakke sloten koffiedik/ dat stinkt. Geen ander leven hier/ dan grachtengordel-fabeldieren/ die elkaar ten grave dragen'. Wat hij aan de rechterkant ziet, trekt hem evenmin aan: 'de slangenkuil/ van ruige shit op wrede beats:/ de firma Scheet en Donderslag,/ papaver in de longen, preekt/ van rap en poetry van niets/ met dubbelgrote muil, het gif/ uit de gespleten tongen mild/ en slap als taptemelk'.

Heytze ten spijt is in het werk van sommige jonge dichters de echo van rap en hiphop sterk. Van Gogh wijst dan ook nog op de beïnvloeding door de snelle beeldcultuur van de film, de videoclip en andere moderne media. Inderdaad stuit de lezer op verwijzingen naar 'ET' en 'Jurassic Park', op een buzzer, op 'glasvezelvervoer en satellietcommunicatie', en ander nieuwerwets decor. Er is verder meer stadsleven dan ooit in deze poëzie. Het sterkst valt evenwel de interesse voor de kosmos op. Alleen al daarom is Sprong naar de sterren - ontleend aan een gedicht van Arjan Witte - een toepasselijke titel voor de bundel. Samensteller Ruben van Gogh schrijft over een ruimteschip, Heytze vergelijkt het heelal met een 'sprookjesbos', Peter Theunynck heeft het over de Melkweg en van Olaf Zwetsloot is er een 'Ballade voor een kosmonaut'. Maar de oude dingen blijven nadrukkelijk aanwezig in deze nieuwe poëzie. De liefde wordt nog altijd bezongen. de seizoenen worden als vanouds gevolgd: de herfstbladeren hangen bij Ronald Ohlsen 'als dode vogels in de boom' en bij Menno Wigman 'woedt het voorjaar'. de dichters van later zijn regelmatig in gesprek met de dichters van vroeger. Heytze antwoordt Slauerhoff, onder meer in zijn 're-make' van 'Voor de verre prinses'.

De gemiddelde kwaliteit van het geselecteerde werk ligt hoog. Gedichten als 'Twentieth Century Fox' van Droog, het nuchtere 'Bij het eerste en laatste bezoek aan dichteres M.' van Lernert Engelberts, de 'Maanbekering' door Van Gogh, de aandoenlijke 'Oude boxer' van Erik Menkveld krijgen wie weet over enige tijd een klassieke status. Hoe de toekomst van onze dichtkunst er uit zal zien, valt uiteraard ook met deze bundel hooguit in zeer grote lijnen te voorspellen. Maar dat zij een prachtige toekomst heeft, staat voor de lezer van Sprong naar de sterren min of meer vast.

(Hans Warren, Utrechts Nieuwsblad, 5-11-1999)

naar boven



GRRR: SPRONG NAAR DE STERREN

Geheel los van de opinie van Rob van Erkelens over mijn poëzie, ervaar ik het als onacceptabel dat waar hij een fragment uit een van mijn gedichten citeert dat met maar liefst twee fouten gebeurt.

Poëzie luistert heel nauw. Het citeren uit gedichten is een riskante bezigheid, omdat willekeurig uit het verband gerukte fragmenten onrecht doen aan het gehele gedicht. Als in die citaten dan ook nog fouten kruipen is het voor de lezer onmogelijk zelf nog een objectief oordeel te vormen.

Het gaat om deze passage uit het artikel over de bloemlezing Sprong naar de sterren in De Groene Amsterdammer van 27 oktober:

hooee! Naar benee waar ferme jongens
stoere knapen en rassa dames

die zo behoort te zijn (de juiste schrijfwijze van de woorden waarin de fouten zitten print ik voor de duidelijkheid vet):

hooee! naar benee waar ferme jongens
stoere knapen en rasse dames

(Bart FM Droog, Groene Amsterdammer, 10-11-1999)

naar boven



DEN HAAG

DILIGENTIA. 12 nov 20.15-02.00: Den Haag Taalt mmv Simon Vinkenoog, Neeltje Maria Min, Hugo Claus, Dichters uit Epibreren, schrijversmarkt, muziek.
(Algemeen Dagblad, 11-11-1999)

naar boven



ORÉ-GANO GASME!

Je kunt ze morgen horen en zien in de trein van Arnhem naar Nijmegen en vice versa, de Dichters uit Epibreren. En anders wel Burgers' Bush in Arnhem of 's avonds in Diogenes in Nijmegen. de Stand-up poets uit het Hogere Noorden zetten het literatuurfestival De Wintertuin een dag lang luister bij met heftige en snelle optredens.

Bart FM Droog en Tjitse Hofman vormen samen met Jan Klug (rioolpijpschuif-)saxofonist en boventoonzanger, de Dichters uit Epibreren. Uit wat? Uit Epibreren, het allerkleinste Waddeneiland, Simon Carmiggelt kwam er wel.

"Hoe meer je in je hoofd hebt, hoe beter je je lichaam kunt gebruiken", zegt de jonge dichter ernstig over de wijze waarop de Dichters uit Epibreren de voordrachtskunst beoefenen. "Veel muziek, grote aandacht voor het theatrale aspect, maar... het draait allemaal om de poëzie. Waar het ons ten principale om gaat, is dat wij het hebben gehad met de saaie voordrachten. Wij hebben respect voor het publiek en gaan dus niet staan neuzelen achter een katheder vanwaar de dichter zijn verzen mompelt terwijl hij de mensen niet eens aan durft te kijken."

Hij is 25 jaar, komt uit Epi... eh, Assen, is vader van een dochter van anderhalf en debuteert binnenkort als dichter met de bundel TV 2000. Tjitse Hofman is zijn naam en hij maakt sinds de oprichting deel uit van het losvaste poëzieverband Dichters uit Epibreren. Ze reizen als podium- poëten al vijf jaar de wereld rond. Dat mag je tamelijk letterlijk nemen. Afgelopen zomer traden ze op tijdens het Faladura Festival in Porto en al voor zijn officiele debuut heeft Tjitse het titelgedicht van de bundel TV 2000 in Londen in Engelse vertaling ('In my disparity/ I sow anxiety') ten gehore gebracht. 'Sheer poetry' kopte een krant en op de BBC-radio vochten zij een 'battle of words' uit. Vandaag dragen de dichters hun werk voor op verschillende locaties tijdens het Arnhems/Nijmeegse literatuurfestival De Wintertuin.

"Je hebt er niet meteen een boterham aan", zegt de zorgvuldig kaal geschoren, geheel in het zwart gestoken dichter, "maar het ontwikkelt zich wel. in het begin waren we blij dat we ergens konden optreden, nu moeten zij blij zijn. Anders komen we niet. uiteindelijk doe je het omdat het in je zit. voor mij is het een verslaving en dé manierom zielenroerselen kwijt te raken."

Het 'schuimt en bruist' in jullie verzen, schreef Kester Freriks en een Engels journalist had het over jullie 'bizarre podiumoptredens, wild, mannelijk, hartstikke gek en op het psychotische af.' Geldt dat voor al je poëzie?

"Ik schrijf in ieder geval niet met het oog op optredens. er zijn gedichten die zich minder voor voordracht lenen. net zo goed heb je gedichten die het op het podium hartstikke goed doen, maar die je - iets te flauw woordspelletje - absoluut niet in een bundel moet opnemen. en er zijn gedichten die het goed doen op het podium en die prachtig zijn om te lezen. dat zijn dus de beste."

Het volgende bijvoorbeeld? Dat je op Internet hebt gezet?

Filmobsceniteiten

Ooh!
Pizzaliaanse
grijp je
aan de zwoele
strakke plasser
en laat hem zingen
oré-gano gasme.

"Heb laten zetten. Internet is hartstikke belangrijk, maar ik ben niet zo technisch. Ja, er zitten wel wat grapjes in dat gedicht. Vrolijk is het ook wel, ja, terwijl toch heel wat mensen onze optredens als deprimerend weten te ervaren. optreden, dat is sferen neerzetten. Snel, snelle muziek, geluiden. En dat levert soms donkere, vrij zwarte gebeurtenissen op. Het is maar wat je eruit pikt. Het hangt er ook ernstig van af wat jouw humor is. Sommige dingen die wij doen zijn heel serieus bedoeld. Niet om te lachen. al mag dat wel."

De 'man van taal', de dichter Ruben van Gogh, heeft in zijn bloemlezing 'Sprong naar de sterren', met als ondertitel 'de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw', gedichten van Bart FM Droog en van jou opgenomen, naast werk van dichters als Serge van Duijnhoven, Albertina Soepboer, Hagar Peeters, Ilja Leonard Pfeijffer en (Oh verbazing!) Erik Menkveld. Wat hen bindt, zo schrijft hij in zijn inleiding is het 'gebeurende' van jullie poëzie. Kun je daar wat mee?

Tjitse: "Het lijkt me een aardige poging om mensen aan elkaar te plakken, maar erg diep is die overeenkomst niet. Er staan gedichten in die bundel die best vijftig jaar eerder hadden kunnen zijn geschreven. Als je nou zegt dat er mensen in zijn opgenomen die de laatste jaren actief zijn. Ja inderdaad, ik kom die mensen vaak tegen bij optredens.

Uiteindelijk produceren we allemaal op individuele basis. In mijn geval kun je zeggen dat ik voorborduur op de traditie van de jaren zestig, op die van mensen als Johnny van Doorn, Simon Vinkenoog en Jules Deelder. tegelijkertijd weet ik dat zij heel andere dingen deden dan ik. Ik hoef in ieder geval niemand meer te choqueren.

Je wilt weten hoe dat wat jij doet zich verhoudt tot de wereld en dat roept vragen op als: 'Wat spreekt mij aan in het werk van een ander? Waarom is dat zo? En wat doe ik er mee? Ik heb dat sterk met het werk van Jan Arends. met zijn aandacht voor het nietige, of zo. ook met de manier waarop hij met perceptie speelt. Wat gebeurt er nou echt? En wat niet? En dat hij zo lekker kort van stof is, dat bewonder ik zeer.

ben ik een romanticus? Nou ja, misschien heb ik wel dezelfde basic gevoelens als Slauerhoff. in ieder geval ben ik de laatste debutant van het millennium."

Vrijdag 19 november heeft in de Vera Club, Oosterstraat 44 in Groningen, 's avonds vanaf 21.30 uur de presentatie plaats van TV 2000, de bundel waarmee Tjitse Hofman debuteert bij Uitgeverij Passage. aan die presentatie zetten collega's en vrienden als Bart FM Droog, Jan Klug, Herman J. van den Bold, Michael Hall, Martijn Woldring, De Kift en beeldend kunstenaar Alette de Groot kracht bij.

(Ton Verbeeten, De Gelderlander, 12-11-1999)

naar boven



WINTERPOËZIE IN DIERENTUIN EN SUPERMARKT

De vijfde editie van De Wintertuin presenteert zichzelf als een producerend festival' dat de aanwezigheid van maar liefst 150 schrijvers, dichters, vertalers en kunstenaars zo goed mogelijk wil uitbuiten. Een dertigtal programma's houdt hen tot en met het volgende weekeinde bezig op de meest uiteenlopende locaties in Arnhem en Nijmegen: van schouwburg tot huiskamer, van dierentuin tot supermarkt. (...)

(Peter Swanborn, De Volkskrant, 15-11-1999)

naar boven



EPIBREREN IN DE DESERT

[onderschrift bij foto] De Dichters uit Epibreren dragen voor in de woestijnhal van Burgers' Zoo. Het Groninger trio, vlnr Jan Klug, Tjitse Hofman en Bart FM Droog, putte zaterdagmiddag duidelijk inspiratie uit zijn 'natuurlijke' omgeving. Met op de achtergrond het tevreden geknor van halsbandpekarizwijnen en onder het spiedend oog van traagwiekende vale gieren, kon het verraste dierentuinpubliek vanuit de adobe pueblo horen galmen: 'Woestijnen van water/ zeeën van zand/ bergen van dalen/ een groen ledikant.' In het kader van literatuurfestival De Wintertuin lazen jonge dichters op een groot aantal plaatsen ij Arnhem en Nijmegen, waaronder supermarkten, boekhandels en stations, uit eigen werk voor. Ook in de trein tussen beide steden was poëzie te horen.
(De Gelderlander, 15-11-1999)

naar boven



BIG BUSINESS

Op 15 oktober jongstleden werd in Perdu te Amsterdam de bloemlezing Sprong naar de sterren gepresenteerd. De bundel bevat werk van 25 jonge dichters die behoren tot 'de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw'. Samensteller is dichter Ruben van Gogh. De dichters in de bloemlezing doen waar ze zin in hebben. Ze storen zich aan geen enkele hedendaagse conventie. De overeenkomst in hun werk is mijns inziens een hang naar een vorm van vitalisme zoals Marsman die ooit propageerde: de eerste eis is 'in den dichter een intens en overvloedig leven - stormend of teeder, vurig of duister, duivels of serafijnsch. De waarde van een kunstwerk zal bepaald worden door de mate waarin intens leven in intense poëzie is omgezet.'

Ouwe wijn in nieuwe zakken, zou je zeggen, als je die Marsman-quote leest. Misschien is het dat, en dat moet het dan ook maar zijn. Aangezien 'vernieuwing' en 'experiment' alweer sinds hippieheugenis 'speerpunten' zijn in de kantoren van vergrijzende cultuur-ambtenaren wordt het de hoogste tijd om revolutionair terug te keren naar de oude leest, om afscheid te nemen van het overgesubsidieerde academisme en de daaraan verwante eliteratuur. Wat moeten we nu nog met het onbegrijpelijke gewauwel van oude mannen en vrouwen voor wat dun gezaaid en eerbiedig zwijgend publiek in veel te omvangrijke schouwburgzalen? In de inleiding van Sprong naar de sterren citeert Ruben van Gogh dichter Ingmar Heytze in deze: '(...) een Jurassic Park/ van diep mystieke symbolen/ en doorgeroeste hermetiek/ met cryptofiele onderlagen,/brakke sloten koffiedik/ dat stinkt. Geen ander leven hier/ dan grachtengordelfabeldieren/ die elkaar ten grave dragen.'

Veel van de dichters in Sprong naar de sterren werden, vanwege hun succes op de podia, in de pers omschreven als podiumdichters, rapdichters, performing poets of poetry slam-dichters. dit bleek een soort diskwalificatie, want ineens vroegen allerlei mensen zich af of op papier de poëzie van deze dichters wel overeind bleef. Met andere woorden: hoe doet deze auto het in de garage? Immers: poëzie waarmee op een podium niks gedaan wordt, is als een snelle BMW waarmee je de grote weg niet opgaat. Rijm en ritme zijn op papier net zo functioneel als turboboost op de veerpont bij Wageningen. een onbegrijpelijke misvatting is het dat dichters die op een podium hun werk overtuigend kunnen brengen, per definitie slechte poëzie zouden schrijven. Zie bijvoorbeeld Deze dagen van Bart FM Droog, Obiit in orbit van Serge van Duijnhoven, De hemel in, de hemel uit van Ruben van Gogh, Sta op en wankel van Ingmar Heytze, Genoeg gedicht over de liefde vandaag van Hagar Peeters, 's Zomers stinken alle steden van Menno Wigman of Kikkerbloed van Arjan Witte. Fijne bundels van mooie versierde podiumdieren. Zie eveneens Sprong naar de sterren, waarin werk van hen en nog achttien andere dichters is opgenomen.

Tjitse Hofman is ook een van hen. Hij werd onder meer bekend als een van de roemruchte Dichters uit Epibreren die nu al enkele jaren door het land trekken om hun poëzie voor het voetlicht te brengen. van hem verschijnt op 19 november de solobundel getiteld TV 2000. De gedichten in deze bundel vormen registraties van de gewone zaken des levens zoals een regenbui, een bejaardentehuis, een vuur. Simpele beschrijvingen zonder opsmuk op het eerste gezicht, maar er is meer aan de hand. in bijna alle gedichten sluimert subtiel de vergankelijkheid. 'Ik lach/ het is fraai/ dat hij zwaait/ en alles gromt/ van onweer.' Zelfs een hunebed blijkt niet onaantastbaar te zijn. 'Ben je eeuwig onverplaatsbaar/ grijs en onverwoestbaar/ op kleine keien na'. In TV 2000 heerst een kleine onbestendige angst over een wereld van steen , metaal, glas, mos, moeras en gras, een toendra van onzichtbare terreur. 'In mijn verdeeldheid/ zaai ik onrust/ op akkers plant ik wellust/ schep orde op het land/ in strakke banen/ over velden vloeien tranen/ sluipen sloten vol met water/ van zilte kwaliteit.'

Lees deze bundel van voor naar achter en dan weer terug. Des te vaker je hem leest, des te groter wordt het landschap dat zich uitstrekt in deze kleine verzen van de levende dichter Tjitse Hofman. Of om Marsman nogmaals te parafraseren: de dichter stookt het graan des levens om tot de jenever der poëzie.

Sprong naar de sterren; de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw. Samengesteld en ingeleid door Ruben van Gogh, Kwadraat, Utrecht, prijs 29,90.

TV 2000 Tjitse Hofman, Uitgeverij Passage, Groningen, 25,- (vanaf 20 november in de boekhandel). De presentatie van TV 2000 vindt plaats op vrijdag 19 november om 21.30 in de Vera Club (met vele gasten w.o. de Kift). (Ronald Ohlsen, Vera Krant, 16-11-1999)

naar boven



GRONINGER DICHTERSCOLLECTIEF RIJP VOOR VEROVERING VAN BUITENLAND

Dichters uit Epibreren presenteren vrijdag in Vera bundel 'TV 2000' van Tjitse Hofman

Het zijn drukke tijden voor de leden van het Groninger dichterscollectief De Dichters uit Epibreren. Afgelopen weekend traden ze op tijdens festivals in Den Haag, Nijmegen en Arnhem. In Den Haag stonden ze geprogrammeerd op het grote podium, naast dichters als Hugo Claus, Neeltje Maria Min en Jean Pierre Rawie. In Arnhem traden ze op in een trein die bij het festival Wintertuin hoorde. En komende vrijdag wordt de bundel TV 2000 van Tjitse Hofman, een van de leden van het dichterscollectief, gepresenteerd in jongerencentrum Vera.

De bundel vormt het resultaat van vijf jaar dichterschap. Beschouwt Hofman TV 2000 als een kroon op zijn werk? Hofman: "ik zie de bundel meer als een eerste stap. Ik heb nu als het ware mijn eerste doel bereikt, en van daaruit ga ik verder. en ook kan ik straks iets tastbaars laten zien. Je schrijft per slot van rekening gedichten om ze ooit te publiceren. Het is niet goed als die alleen maar worden voorgedragen.'

Hecht trio

Het Groninger dichterscollectief De Dichters uit Epibreren werd aan het begin van de jaren negentig opgericht en was daarna in verschillende bezettingen te zien. De laatste jaren bestaat de groep uit een hecht trio: de dichters Tjitse Hofman en Bart Droog brengen het gesproken woord naar voren onder begeleiding van muzikant Jan Klug, die middels saxofoon, fluiten, pataphoon en diverse geluidseffecten de poëzie een bijzondere sfeer geeft.

Daarnaast zijn de leden los van elkaar actief.

Van Droog verscheen vorig jaar de bundel Deze dagen, van Hofman rolt deze week de bundel TV 2000 van de persen. En Jan Klug ging afgelopen zomer op tournee door de Verenigde Staten en Canada, samen met de muzikanten Fay Lovski, Richard Cameron en Gerry Arling. Klug, die dit jaar afstudeerde aan het conservatorium in Groningen, stond op podia in onder meer Montreal, New York, Los Angeles, Seattle en San Francisco.

Waar komen De Dichters uit Epibreren vandaan? Het woord 'epibreren' staat vermeld in het woordenboek, met daarachter de omschrijving: 'Niet nader aan te geven werkzaamheden verrichten (waarvan men de indruk wil geven dat ze belangrijk zijn, ook al stellen ze helemaal niets voor).' Het werkwoord werd in 1954 in het leven geroepen door Simon Carmiggelt, maar volgens Droog en Hofman is Epibreren tevens een waddengebied ten noordoosten van Noordpolderzijl.

Als plaatsnaam staat het evenwel niet in het woordenboek vermeld. Hebben de dichters er wel eens opgetreden? Droog: "Nee, dat kan niet vanwege de geluidsoverlast. Maar ze mogen er wel boren, want dat is goed voor de economie'.

Buitenland

Ze hebben de afgelopen jaren een enorme hoeveelheid podia in Nederland bezocht, maar voor de leden van het Groninger dichterscollectief De Dichters uit Epibreren lijkt de tijd rijp te zijn om het buitenland te veroveren. Afgelopen zomer traden ze op tijdens het Faladura-Festival in het Portugese Porto. Ze stonden daar geprogrammeerd tussen grote namen uit de internationale wereld van muziek en literatuur, zoals Fred Frith en The Last Poets. En nu zijn ze pas teruggekeerd van een serie workshops in België.

Afgelopen maand lieten Hofman en Droog aan studenten Germanistiek van de katholieke universiteit van Antwerpen zien op welke manieren iemand teksten voor kan dragen. Hofman: "Dat varieert van simpel voorlezen tot voordragen zoals wij dat doen. Daarnaast kunnen de workshops ook interessant zijn voor mensen die bijvoorbeeld een lezing moeten houden. We houden ook rekening met het effect van de microfoon en het licht en stellen ons bij die workshops in op de eisen van de deelnemers.'

De manier van voordragen van De Dichters uit Epibreren noemt Droog "expressief en open". Hij geeft evenwel aan dat die manier soms bij een optreden op een groot podium moeilijk is. "Als je voor meer dan vierhonderd mensen moet voordragen, kun je moeilijker contact leggen met het publiek." Hofman zegt dat de wijze van voordragen vanaf het begin zo is geweest. "Maar we hebben veel bijgeleerd. Je verbetert jezelf. Dingen die we vroeger deden, laten we nu achterwege. Het is niet verstandig om met elkaar op het podium in discussie te gaan. Of tijdens een optreden te roken en te drinken. Die dingen doen we na afloop wel."

Droog: "We bereiden nu een optreden in vergelijking met vroeger veel beter voor en werken met een vaste volgorde." Ligt dan de automatische piloot niet op de loer? Droog: "Nee, want we veranderen die volgorde van gedichten heel vaak".

Collectief

De leden van De Dichters uit Epibreren zijn steeds meer afzonderlijk actief. Is dat niet bezwaarlijk voor de groep? Hofman: "Dat is alleen maar goed. Als iemand van ons succesvol is, worden de anderen alleen nog maar meer gestimuleerd. En het maken van gedichten doet iedereen natuurlijk helemaal op zijn eigen manier." Droog: "De activiteiten van het collectief worden ook altijd aangepast aan de mogelijkheden . Als onze muzikant Jan Klug voor een paar weken vertrokken is, hebben Tjitse en ik meer tijd om te schrijven".

Hoe reageert het publiek over het algemeen? Droog: "Soms lopen mensen weg. Dat vinden we eigenlijk helemaal niet erg. Het is leuk om te merken dat je mensen kunt choqueren met gedichten waarin je niet vloekt of mensen beledigt. Het gaat mij er nu niet om om mensen uit een zaal te jagen, maar ik wil iets losmaken bij het publiek." Hofman: "De reacties zijn altijd of heel positief of heel negatief. Bijna nooit er tussen in. En dan is de opzet geslaagd". Droog: "Voor mij is optreden nog steeds een grote kick. Het is natuurlijk wel leuk als je er geld mee kunt verdienen en boeken kunt verkopen, maar het gaat in de eerste plaats om de mogelijkheid los te barsten op het podium".

Wie een optreden van De Dichters uit Epibreren wil bijwonen, kan vrijdag jongerencentrum Vera bezoeken. In het kader van de presentatie van Hofmans bundel TV 2000 treden dan tevens De Kift, Herman J. van den Bold, Michael Hall en Martijn Woldring op.

(Jacob Moerman, Groninger Gezinsbode, 17-11-1999)

naar boven



LETTEREN

GRONINGEN: Literair café 'Het huiskameronweer' ontvangt Jean Pierre Rawie, Tjitse Hofman en Ruben van Gogh, vanavond in Café Hofman.
(Volkskrant, 18-11-1999; dit vond overigens in Utrecht plaats)

naar boven



'IN GRONINGEN LIGT DE LITERATUUR OP HAAR KONT'

De stad Groningen blijkt een vruchtbare bodem voor het maken van poëzie. De dichters ter stede - jong en oud - blijken in trek op literatuurfestivals in het gehele land en duiken op in bloemlezingen. Met enige regelmaat verschijnt er een debuut, zoals vanavond de bundel TV 2000 van de in Assen geboren dichter Tjitse Hofman.

"Als je al vijf jaar bezig bent zoals ik, en er verschijnt dan voor het eerst een echte bundel, dan is dat toch een feestje waard? En dan geen presentatie met saaie gasten in een omgeving die niet inspireert. De meeste presentaties zijn doodsaai gewauwel. ik ga dat dus anders doen."

De dichter Tjitse Hofman (25) uit Groningen presenteert vanavond in muziekcentrum Vera zijn debuutbundel TV 2000. Het feestje gaat gepaard met optredens van bevriende dichters en van de Nederlandse popband De Kift. Dat hij zijn favoriete band wist te strikken voor een optreden, daarop is Hofman bijzonder trots. "wat die jongens van De Kift op het podium doen, daar krijg ik soms kippenvel van. Zij brengen literaire teksten in een muzikaal jasje. Ze weten een intens gevoel over te brengen bij het publiek, ze zetten een emotie neer waarvan ik denk dat het echt zo moet."

Wie nog nooit een optreden van Tjitse Hofman of de groep waarmee hij optreedt, dichters uit Epibreren, heeft gezien zal onder de indruk raken door de intensiteit van het gebodene. De voordrachten worden sowieso allemaal uit het hoofd gedaan en daarnaast gaan de performers zo op in hun teksten, dat hun lijven kronkelen en verkrampen van de pijn of rollen en strekken van blijdschap. Hofman: "Ja? Is dat zo? Ik moet eerlijk zeggen dat ik mezelf zelden op de televisie heb gezien. Maar die ene keer dat ik mijzelf zag, vond ik mijzelf niet eng. Het gaat om het verhaal dat wij te vertellen hebben. Daar ga je tijdens een optreden in op. Tijdens het voordragen gaat het lichaam vanzelf mee in de emotie die je verbeeldt. Als wij kromgebogen staan of gek doen is dat omdat een mensenlichaam er zo nu eenmaal uitziet. En soms is dat maf om te zien, maar altijd heel erg intens."

In de gedichten van Hofman vormen de dood, vergankelijkheid, vergane liefde, de stad en late doorwaakte nachten de ingrediënten. Hoewel de 27 gedichten allen los van elkaar te lezen zijn, zit er volgens Hofman wel degelijk een rode draad in: "De imaginaire hoofdpersoon wandelt als het ware door het boek. Hij kan het leven niet aan, hij kan niet tegen de invloeden van de wereld als dood en verval, verdriet, techniek en zo. aan het eind van de bundel wordt hij gek." Hofman haast zich te zeggen dat zijn bundel beslist niet autobiografisch is. Over het publiceren van gedichten zegt hij: "Je wilt een stempel zetten, iets neerzetten om vervolgens weer verder te kunnen gaan. Je schrijft om gepubliceerd te worden. zo'n boek is dan een kroon op je werk." Met de titel TV 2000 neemt Hofman de huidige elektronische maatschappij onder de loep, zoals wel blijkt uit een fragment van het volgende gedicht

Elektroniek
ik loop op elektriek
a la teletransformatie
glasvezelvervoer en
satellietcommunicatie

Na vijf jaar 'ploeteren' gloort er nu een beetje erkenning als dichter aan de einder. Hij staat geprogrammeerd tussen literaire giganten uit de gevestigde orde als Gerrit Komrij, Hugo Claus en Jean Pierre Rawie. "Ik heb mij laatst maar even aan Jean Pierre Rawie voorgesteld omdat we elkaar de laatste tijd wel vaker tegenkomen. een aardige man", zegt hij. Met zijn kompanen Bart FM Droog en Jan Klug vormt hij de groep Dichters uit Epibreren en staat hij op Nederlandse podia in het gehele land, maar net zo goed in Duitsland of België. Maar ook voor een poëzie-workshop op een school voor moeilijk lerende kinderen heeft hij tijd.

Enkele gedichten van Hofman zijn ook opgenomen in de door Ruben van Gogh samengestelde bloemlezing Sprong naar de sterren. Hierin wekt de samensteller de suggestie dat er een nieuwe generatie dichters in Nederland is opgestaan en momenteel goed in de markt ligt. Hofman: "Opname in zo'n bundel is natuurlijk wel waardering voor je werk. Het streelt je. Maar kennelijk hebben mensen de behoefte om een nieuwe generatie dichters een etiketje op te plakken. Ik vraag mij dan ook echt af wat de overeenkomsten tussen ons zogenaamde jonge dichters zijn. We zijn allemaal individuen en proberen ons allemaal op eigen wijze te ontwikkelen. Ieder op z'n eigen manier."

Als 13-jarig ventje uit Assen verdiende hij al zijn zakgeld op podia in de provincie door op zijn saxofoon te spelen. "In het middelpunt van de belangstelling staan is verslavend", weet hij inmiddels. Een opleiding aan de Sociale Academie maakte hij niet af en hij hield zijn hoofd boven water door bijvoorbeeld didgeridoo's en hasjpijpjes te vervaardigen of door op straat muziek te maken. Uiteindelijk kwam hij terecht bij de poëzie: "Ik druk mij het beste uit in teksten."

Hofman woont nu samen, is anderhalf jaar geleden vader geworden en begint binnenkort aan een baantje als barkeeper in Muziekcafé Koekkoek. Hofman: "Als vader en huisman kun je heel goed dichter zijn, hoor. Je moet het wel wat anders inrichten dan daarvoor. Huisvader zijn en dichter is geen belemmering. Ik vind het een afwisselend leven."

"Groningen is een prettige stad en ook een goede voedingsbodem voor kunstenaars", denkt Hofman. "Het is een kleine stad, dus iedereen kent elkaar wel. Dus daardoor komt je naam ook eerder bovendrijven. In tegenstelling tot Amsterdam, waar niemand op je zit te wachten., heerst er in Groningen, denk ik, minder onderlinge concurrentie. Mensen doen eerder en vaker experimenten of optredens samen. In Groningen ligt de literatuur alweer een tijdje op haar kont: de dichtersavonden in café Koekkoek zijn gestopt, de USVA doet nu ook niets en het festival Winterschrift is ook ter ziele."

Om zich na zijn debuut bij een Groningse uitgeverij direct naar de Amsterdamse literaire scene te haasten, nee, dat is hij niet van plan: "Ik geloof niet in die shit dat het qua literatuur in Amsterdam veel beter is. als dichter die wil publiceren kom je bij de Amsterdamse uitgever op een grote bult terecht. je bent er hooguit een speelbal van de grote jongens die het er voor het zeggen hebben. Daar ben je gepeupel en als ze klaar met je zijn wippen ze je eruit."
Zenuwachtig voor vanavond?
"Vorige week kwamen de boekjes van de drukker. Maanden ben ik bezig geweest met de voorbereidingen. We hebben 220 uitnodigingen de deur uit gedaan. Ja, dan ben je soms onzeker.
Dan denk je bij jezelf: ik moet het allemaal nog even waarmaken."
(Remco in 't Hof, Nieuwsblad van het Noorden, 19-11-1999)

naar boven



TJITSE HOFMAN

De Groninger dichter Tjitse Hofman staat vooral bekend als een van de leden van het dichterscollectief De Dichters uit epibreren. nu heeft hij zijn eerste dichtbundel laten uitgeven, onder de titel TV 2000. In de gedichten van Hofman staan veel ingrediënten centraal die horen bij het stadsleven, zoals blijkt uit de eerste regels van het gedicht Roest: 'Sombere wolken/ naderen de stad/ ze trekken traag/ de hemel zwart/ zwaar van water'. Daarnaast kenmerkt zijn poëzie zich door een ritme dat vraagt om te worden voorgedragen. En sommige gedichten, zoals het titelgedicht, zijn het waard om te herlezen.
Tjitse Hofman: 'TV 2000'. uitgeverij Passage, Groningen. Prijs: 25,00.
(Jacob Moerman, Het Groninger Dagblad, 7-12-1999)

naar boven



GEZIEN: PROZA EN POËZIE

TV 2000 door Tjitse Hofman, Passage, 25,-. Poëziedebuut van een van de leden van het gezelschap Dichters uit Epibreren.
(Vrij Nederland, 11-12-1999)

naar boven


LICHAAMSTAAL

Grote dichters zijn mannen. Vraag een gemiddelde Nederlander (maar wat weet die eigenlijk van poëzie?) wie de grootste Nederlandse dichter is en je zult horen: Reve, Kopland, Vondel, Hooft, Droog of Lucebert. Bijna niemand zal antwoorden: Vasalis, Gerlach, Min, Swarth of Gerhardt. Of Hadewijch. Want dichters zijn mannen. Mannen die kabaal maken en die over de poëzie roepen dat het de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie is, of zoiets. Mannen die ruzie maken over poëtica's, die stromingen vormen, tijdschriften oprichten en polemiseren. (Noem eens een beroemde literaire polemiek waar een vrouw bij betrokken was?) (...)
(Rob van Erkelens, De Groene Amsterdammer, 15-12-1999) - het hele artikel staat op: http://www.groene.nl/1999/50/rve_lichaamstaal.html




naar boven



Optredens van de De Dichters uit Epibreren 1999

16-2-99 Hogeschool voor Theologie, Kampen

De Dichters uit Epibreren

18-2-99 Werkman College, Groningen

De Dichters uit Epibreren

18-3-99 University of Sheffield (UK)

De Dichters uit Epibreren

19-3-99 University College London (UK)

De Dichters uit Epibreren

26-3-99 Almere College, Kampen

De Dichters uit Epibreren en Ruben van Gogh

30-4-99 Grote Markt, Groningen

Harmonie '67 bijgestaan door Black Orpheus, Wia Buze & het Groninger Popkoor, Ronald Ohlsen en De Dichters uit Epibreren.

13-5-99 De Kaaiman, Antwerpen (België)

De Dichters uit Epibreren

30-5-99 Muziekcafé Koekkoek, Groningen

De Dichters uit Epibreren, Monsta's from outer Ska, Aggro Culture

17-6-99 Conservatorium Groningen

Jan Klugs afstudeerproject, mmv Bart FM Droog & Tjitse Hofman (gedichten), Floris Vermeulen (bas), Hendrik Jan Vermeulen (gitaar) en Harry Arling (drums).

1-7-99 Tonka Radio, 104.7 FM, Den Haag

Bart FM Droog

3-7-99 Kunstfietsroute, Schaphorsterzijl

De Dichters uit Epibreren

15-7-99 Faladura Spoken Words Festival, Porto (Portugal)

De Dichters uit Epibreren, Jello Biafra, Last Poets, Nicole Blackman, Nuyorican Poets Cafe e.v.a.

21-8-99 Poëzie in de Hel, Fort de Hel, Willemstad

De Dichters uit Epibreren, Joz Knoop, Rein Vogelaar, Harold de Boer e.a.

27-8-99 Poëziefestival Nieuw-Beijerland

De Dichters uit Epibreren, Jana Beranová, Jan Boerstoel, Elly de Waard, André Stek e.v.a.

9-9-99 Singel singel schrijfmasjien II, Tivoli, Utrecht

De Dichters uit Epibreren, Adriaan Bontebal, Barbara Stok, Paul Jansen, Mathijs Deen, Manon Uphoff, Ingmar Heytze, Arjan Witte, Meindert Talma & The Negroes, Boozy, Pierre Wind.

28-9-99 Junges Theater, Bremen (Duitsland)

De Dichters uit Epibreren e.v.a.

16-10-99 M. Vasalis-Dag, Filmcentrum, Groningen

De Dichters uit Epibreren, Julia Blackburn, James Brockway, Tjeerd Bruinja, Daniël Dee, Ruben van Gogh, Karel ten Haaf, Paul Janssen, C.O Jellema, Rutger Kopland, Ronald Ohlsen, Hagar Peeters, Jean Pierre Rawie, Hannie Rouweler, Arjan Witte, e.v.a.

26-10-99 24 Uursloop, Leuven

De Dichters uit Epibreren

27-10-99 Radio Centraal, Antwerpen

De Dichters uit Epibreren en Andy Fierens

29-10-99 Universiteit (UFSIA), Antwerpen

De Dichters uit Epibreren (2 workshops)

29-10-99 Jeugdhuis 't Kretske, Nieuwerkerke (B)

Didi de Paris en De Dichters uit Epibreren

31-10-99 Podiumcafe de Pomp, Hove (B)

De Dichters uit Epibreren

2-11-99 Cartoon's, Antwerpen (B)

De Dichters uit Epibreren, Andy Fierens & Nicola Rombouts, Evolutie.

12-11-99 Den Haag Taalt, Diligentia, Den Haag

De Dichters uit Epibreren, Simon Vinkenoog, J.W. Oerlemans, Neeltje Maria Min, Luuk Gruwez, Gerrit Kouwenaar, Esther Jansma, Marcel van Maele, Lut de Block, Hugo Claus, Jean Pierre Rawie, Didi de Paris, Stefaan van den Bremt, Jan Bervoets, Niels Hansson, Harold de Boer, Richard Schüring, Nomi Ben-David, e.v.a.

13-11-99 Literatuurfestival Wintertuin, Burger's Zoo Desert, Arnhem

De Dichters uit Epibreren en Bas van Peype

13-11-99 Literatuurfestival Wintertuin, NS-intercity 4062, Arnhem-/Nijmegen

De Dichters uit Epibreren

13-11-99 Literatuurfestival Wintertuin, Diogenes, Nijmegen

De Dichters uit Epibreren, Lev Bont, Tjeerd Bruinja, Hannah Celsius, Daniël Dee, Karel ten Haaf, Andy Fierens, Sieger Geertsma, Paul Janssen, Jacek Nichs, Didi de Paris, Bas van Peype, Jan-Maurits Schouten, Natasha Struijker Boudier, Arjan Witte, Willem Woelwater e.v.a..

19-11-99 Vera, Groningen.

Presentatie van TV 2000, de dichtbundel van Tjitse Hofman. Met optredens van Tjitse Hofman, Jan Klug en Martijn Woldring, Herman J. van den Bold, Bart FM Droog, de Kift, DJ Pieter en cineast Michael Hall.

24-11-99 Zernike College, Haren

De Dichters uit Epibreren, Sieger Geertsma, Karel ten Haaf, Hannie Rouweler, Ronald Ohlsen.

26-11-99 Prinsentheater, Groningen

Adriaan Bontebal, Bart FM Droog, Sieger Geertsma, Tjitse Hofman, Hans Plomp.

28-11-99 Galerie de Permanente, Groningen

De Dichters uit Epibreren treden op bij de opening van de expositie van Alette de Groot met op Tjitse Hofman's gedichten geïnspireerde kunstwerken.

11-12-99 J.C. Blanco, Emmen

De Dichters uit Epibreren en Category D.

14-12-99 Schrijvers Zingen, Music Hall, VPRO-Radio

Bart FM Droog & Tjitse Hofman, H. Aarsman, Bindervoet & Henkes, Adriaan Bontebal, Don Duyns, Ruben van Gogh, Heere Heeresma Jr., Brigitte Kaandorp, Louis Th. Lehmann, Jan Mulder, Margaretha Pasquini, Thomas Verbogt, Hans Verhagen, e.v.a. begeleid door ensemble. Live vanuit Studio Amstel, Amsterdam.

30-12-99 Theater café De Bastaard, Utrecht

De Dichters uit Epibreren, Ruben van Gogh, Ingmar Heytze, Hagar Peeters, Tommy Wieringa en Arjan Witte.


naar boven