1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
2005 2006 2007

De Dichters uit Epibreren traden in 1998 op in België, Nederland, Duitsland en Engeland. In mei 1998 verliet Paul Jainandun Singh de groep. Een kleine greep uit de media:
Nieuwsblad v/h Noorden, 16-1-1998 (Groningers in Vrijstaat Austerlitz en MillenniuM)
MillenniuM, 16-1-1998 (dichtersdorp Epibreren)
MillenniuM, 16-1-1998 (De Groninger School)
Nieuwsblad v/h Noorden, 19-1-1998 (over de MillenniuM-presentatie)
De Volkskrant, 22-1-1998, (De Nachten-aankondiging)
Rottend Staal Pamflet, 24-1-1998 (over Epibreren)
Het Nieuwsblad (B), 26
-1-1998 (De Nachten-recensie)
Algemeen Dagblad, 26-1-1998 (De Nachten-recensie)
Studio Brussel, 27-1-1998 (over MillenniuM en De Groninger School)
Eindhovens Dagblad, 29-1-1998 (aankondiging Epibreren)
Rottend Staal pamflet, 30-1-1998 (De Groninger School)
Tijdschrift Schrijven, 2(?)-2-1998 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
TV Noord, 2-2-1998 (Epibreren bezoekt Winterschrift/Winterschifting)
Oor, 7-2-1998 (De Nachten-recensie)
De Groninger Gezinsbode, 13-2-1998 (Epibreren op Valentijnsdag)
Diabolo, Stadtzeitung für Oldenburg (D), 1-3-1998 (Epibreren)
De Poëziekrant (B), maart/april 1998 (Groot Beschrijf-aankondiging)
De Groninger Gezinsbode, 25-3-1998
(aankondiging Epibreren verjaardagspartij)
De Volkskrant,
26-3-1998 (aankondiging Epibreren verjaardagspartij)
Algemeen Dagblad, 26-3-1998 (aankondiging Epibreren verjaardagspartij)
OOG-Radio, 27-3-1998 (interview Klug en Droog)
Groninger Dagblad, 28-3-1998 (4 jaar Epibreren)
Nieuwsblad v/h Noorden, 30-3-1998 (over Epibreren-feest)
Simpel Magazien, 1-4-1998 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
De Standaard (B), 22-4-1998 (Brecht, Epibreren en Joyce op Groot Beschrijf)
Jawohl, 23-4-1998 (eerste Duitstalige uitgave van Epibreren)
Bücherfrühling Niedersachsen, 23-4-98 (de latere bondskanselier Gerhard Schröder over Epibreren)
Nieuwsblad v/h Noorden, 25-4-1998 (fan over Epibreren)
Programmakrant Het Groot Beschrijf, 26-4-1998 (over Epibreren)
De Gelderlander, 11-5-1998 (aankondiging Epi-optreden Nijmegen)
Nieuwsblad v/h Noorden, 15-5-1998
(Frozen Land-aankondiging)
De Volkskrant, 4-6-1998 (Frozen Land-aankondiging)
Groninger Dagblad, 8-6-1998 (Frozen Land-recensie)
Vara Website, 17-6-1998 (Epibreren-optreden live online)
De Morgenster, 18-6-1998
(recensie Epibreren op Oerol)
Leeuwarder Courant, 19-6-1998
(recensie Epibreren op Oerol)
TV Noord, 19-6-1998 (over Groninger acts op Oerol)
NRC Handelsblad, 20-6-1998 (recensie Epibreren op Oerol)
Nieuwsblad v/h Noorden,
22-6-1998 (over Oerol 1998)
NRC Handelsblad, 22-6-1998 (over Oerol 1998)
Het Parool, 3-7-1998 (Menno Wigman over o.a. Epibreren)
Vrij Nederland, 1-8-1998 ('The Dutch Drowgklowten!')
Haagsche Courant, 26-8-1998 (Tjitske Hofman???)
Nieuwsblad v/h Noorden, 25-9-1998 (interview Droog)
Link (UK), 1-10-1998 (korte recensie over The Poets from Epibreren)
Fret, 1-10-1998 (artikel over en interview met De Dichters uit Epibreren)
Schoon Schip 93, sep/okt 1998 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
Nieuwsblad v/h Noorden, 22-10-1998 (Spoken Word in Vera)
Diabolo, Stadtzeitung für Oldenburg (D), 25-10-1998 (über Epibreren)
Literatief, 1-11-1998 (recensie Epi-optreden - 1)
Literatief, 1-11-1998 (recensie Epi-optreden - 2)
Nordwest Zeitung (D), 16-11-1998 (recensie Epi-optreden)
Drentse Courant, 16-11-1998 (recensie TaalTheaterNacht Emmen)
Simplon Programmablad, 1-2-1998 (over Tjitse Hofman)
Mens & Gevoelens, 1-12-1998 (Rottend Staal Nieuwsbrief)
De Avonden, VPRO Radio 5, 2-12-1998 (interview met Droog n.a.v. Deze dagen)


OPTREDENS VAN DE DICHTERS UIT EPIBREREN, 1998

naar boven



'SEKS, DRUGS EN ROCK 'N' ROLL ZIJN NIET INTERESSANTER DAN DE GROTTEN VAN 2500 VOOR CHRISTUS'

(...) Dat kan dus nog heel interessant worden, vrijdag 30 januari, wanneer de redactie van Vrijstaat Austerlitz in het stad-Groningse café Het Binnenhof in debat gaat met redacteuren van MillenniuM. Want 'gemakkelijke' themanummers, die maakt de redactie van MillenniuM regelmatig. "Eigenlijk is MillenniuM niet puur een literair tijdschrift," zegt Joris Abeling, een van de redacteuren van het eerste uur. "Wij noemen het vaak een inventariserend kunstboek. Naast de literatuur maken we juist heel veel ruimte vrij voor beeldende kunst, muziek en architectuur."

In het verleden verschenen er nummers met thema's als 'New Rage' - "als tegenwicht voor de New Age-beweging" - en 'Hardcore en Gezelligheid'. Sommige afleveringen waren zo woest vormgegeven dat het uiterlijk je het zicht op inhoud enigszins benam. Het nummer dat het meest leek op een 'gewoon' literair tijdschrift is tot nu toe het beste: een poëzienummer dat ruim twee jaar geleden verscheen.

Hoewel Tommy Wieringa niets moet hebben van themanummers, blijkt dat zijn Vrijstaat Austerlitz één belangrijke overeenkomst heeft met MillenniuM. Abeling: "We hebben van meet af aan gezegd dat we de grotere thema's willen behandelen in MillenniuM. We willen meer maatschappelijke betrokkenheid, we pakken de grotere thema's aan. Thema's die wat verder gaan dan de eigen navel."

In Vrijstaat Austerlitz, een strak vormgegeven boekwerkje in paperbackvorm, staan artikelen en korte verhalen van Arjan Witte, Ezra de Haan, Tommy Wieringa, Jack Nouws, Adriaan Bontebal, Daniëlle Serdijn, Hermine Landvreugd, gedichten van Jan Cremer en Michiel van Heusden en fotoreportages van Onno Kummer en Marnix Goosssens. Ook de Groningse schrijvers Ronald Ohlsen en Bart FM Droog publiceren in Vrijstaat Austerlitz.

Deze Bart FM Droog (die ook de uitgeverij van Rottend Staal bestiert) duikt ook op in het jongste, twaalfde nummer van MillenniuM, dat vandaag in Amsterdam wordt gepresenteerd. In zijn kielzog maar liefst zes andere Groninger dichters: Paul Jainandun Singh en Tjitse Hofman (net als Bart FM Droog lid van het dichterscollectief Dichters uit Epibreren), Albertina Soepboer, die onlangs de dichtbundel Wantij publiceerde bij uitgeverij Prometheus, Ruben van Gogh, die vorig jaar bij dezelfde uitgever debuteerde met De Man van Taal, Ronald Ohlsen, Liesbeth van Dalsum en de volstrekt onbekende dichter Ferry Bodewes. Dat deze Bodewes onbekend is en waarschijnlijk ook onbekend zal blijven kon nog wel eens te maken hebben met het thema van de nieuwste MillenniuM: 'Fake'.

Vanwaar toch dat grote aantal Groningers in MillenniuM? De dichters worden zelfs aangekondigd als de Groninger School. MillenniuM-redacteur Olaf Zwetsloot: "De Groninger School is een beweging in Groningen. Het leek ons leuk om daar eens wat aandacht aan te besteden."

Droog gniffelt wat om de goede bedoelingen vanuit Amsterdam. Een tijdje geleden heeft hij in zijn Rottend Staal Nieuwsbrief - een literair blaadje - bij wijze van grap de Groninger school eens genoemd. Dat schooltje stond in het fictieve Waddendorp Epibreren. Hij noemde ook nog het Friese schooltje op het Waddendorpje Gearslach, maar dat was weggespoeld in 1953. "Toen ik kort daarop gebeld door Serge van Duijnhoven van MillenniuM. Wat dat was, die Groninger School, en dat waddendorpje Epibreren, waar dat lag? Toen heb ik uitgelegd dat het dorp Epibreren helemaal niet bestaat. Dat wilden ze eigenlijk niet geloven. Heel raar, want als er een dorp in de Waddenzee zou liggen, dan zou het net zo beroemd zijn als Mont Saint Michel. Dat ze dat gelóven! Maar dat ging er niet in bij de redactie van MillenniuM. En toen ik een tijdje later vertelde dat die Groninger School óók niet bestaat, kreeg ik zelfs ruzie met de redactie. Ze wilden niet geloven dat die Groninger School niet bestaat! Nou, die bestaat echt niet, maar er staan nu wel een stuk of zeven Groninger dichters in MillenniuM."

En dat is van het grootste belang, vindt Bart FM Droog. "Want eendracht maakt macht. Als je als groep publiceert, dan worden ze misschien eindelijk eens wakker in de grachtengordel van Amsterdam. Misschien. Ik denk het niet, trouwens."

In het nieuwste MillenniuM-nummer staat ook een interview met de 'voorman' van de Groninger School. Droog: "Ze hebben een interview met mij gefaked. Ik kom er, geloof ik, niet al te genadig van af."

Aangezien Droog inmiddels zowel in Vrijstaat Austerlitz als in MillenniuM heeft gepubliceerd, kan hij als geen ander oordelen over de kwaliteit van beide bladen. "Over de nieuwste MillenniuM kan ik nog niks zeggen, want die heb ik nog niet gezien. Maar het nummer over 'Hardcore en Gezelligheid' dat kon ik niet lezen, daar kreeg ik hoofdpijn van, zo als dat was vormgegeven! Vrijstaat Austerlitz vind ik heel mooi. Mooie foto's en zelfs mooie verhalen."

(Bram Hulzebos, Nieuwsblad van het Noorden, 16-1-98)

naar boven



EPIBREREN, DICHTERSDORP

Wat weinig mensen weten is dat Epibreren een dorp is: een op het wad gelegen terp, enige mijlen uit de kust van Noordpolderzijl (Groningen), die alleen bij eb bereikbaar is. Het is een Nederlands equivalent van Mont St. Michel.

Epibreren behoort tot de gemeente Eemsmond. Het is een natuurgebied, voor vogels een geliefde broedplaats. Het dorp heeft circa dertig inwoners. De meesten daarvan zijn families die leven van de visvangst, dan wel van het rondleiden van toeristen over het wad.

Eén van de redenen waarom het toerisme Epibreren niet heeft overspoeld, is dat het simpelweg te klein is: in vijf minuten loopt men van het ene uiteinde naar het andere. Het dorp telt één pension. Simon Carmiggelt heeft hier, toen hij nog leefde, menige nacht doorgebracht, al dan niet in gezelschap van zijn maîtresse Renate Rubinstein. Hun namen staan in het gastenboek meerdere malen vermeld.

De vergelijking met Ruigoord dringt zich op. Ook hier is sprake van mensen uit traditionele beroepen en vrije geesten, anarchisten en kunstenaars die een bestaan aan de marge van de maatschappij hebben verkozen. Een groep poëten die zich de Dichters uit Epibreren noemt, betrekt er een boerderij aan de zuidelijke kant van de terp. Er worden workshops gegeven en tot laat in de nacht weerklinken er Afrikaanse trommels en didgeridoo's over het wad. Vreedzame coëxistentie is misschien de beste manier om te omschrijven hoe hier door de verschillende bevolkingsgroepen wordt samengeleefd. De vraag is alleen: voor hoe lang nog? Sinds bekend werd dat het Ministerie van Defensie haar oog heeft laten vallen op Epibreren teneinde het als oefengebied te kunnen inlijven, heeft een gespannen sfeer zich van het dorp meester gemaakt.

Mocht Epibreren inderdaad het veld moeten ruimen voor een militair oefenterrein, dan verliest Nederland een volstrekt uniek en onvervangbaar natuurgebied.

De Dichters uit Epibreren: een groep dichters die, naar eigen zeggen, het meest optreedt van alle dichters in Nederland. Hun optredens worden begeleid door een muzikant. Over de kwaliteit van de poëzie lopen de meningen uiteen. In ieder geval zijn hun optredens de moeite van het bekijken waard.

De namen van de dichters zijn: Bart FM Droog, Tjitse Hofman, Paul Jainandun Singh en Jan Klug (muzikant).

(?, MillenniuM #12, 16-1-98)

naar boven



DE GRONINGER SCHOOL

Het Hogere Noorden - Uitgeverij Passage. 96 blz. 29,50.

De mediahype rondom de generatie Nix zakte als een kaassoufflé in elkaar. Ook de geur van moedeloosheid en zelfmedelijden was al snel verdwenen. Er is nog weinig dat herinnert aan een generatie zonder antwoorden en zonder elan. Het leven, zo lijkt het, is aan haar voorbijgegaan als een trein die een station passeert.

Een trein op weg naar het Noorden des lands, naar Groningen. Daar roert zich een generatie schrijvers en dichters die te vuur en te zwaard een einde lijkt te willen maken aan de culturele hegemonie van Amsterdam en de Randstad. Een van de drijvende krachten achter deze beweging, die zich de Groninger School noemt, is de dichter Bartelomeus Frederik Maria Droog, volgens critici een geflipte poëzie-apparatsjik die zich met een tomeloos fanatisme en doorzettingsvermogen een plaats in het literaire pantheon probeert te verwerven. Waar of niet, wat daar in het Noorden gebeurt is minder inhoudsloos dan sommige critici willen toegeven.

Dat de Groninger School niet zomaar uit de lucht komt vallen, bewijst de gestage stroom publicaties die die stad de laatste jaren voortbrengt. Voorjaar 1996 verscheen de bundel 050 (Contact), met daarin verhalen en gedichten van schrijvers afkomstig uit Groningen. In de bundel Double Talk (De Arbeiderspers), die uiterst modieus de kloof tussen rap en poëzie tracht te dichten, waren de Groningers ruim vertegenwoordigd. En onlangs verscheen de bundel Het Hogere Noorden (Passage), met een voorwoord van Gerrit Komrij. Voor wie het nog niet wist: Groningen staat weer op de culturele landkaart. Alleen een gek kan dat nog ontkennen.

Volgens Komrij hebben de gedichten uit Het Hogere Noorden een preoccupatie met de ruimte gemeen. Niet verwonderlijk, want Groningen is een uitgestrekt land en voor Nederlandse begrippen dunbevolkt. Het licht en de wind hebben er vrij spel, de zeelucht voert inspiratie aan. Het wad blijkt niet alleen broedplaats voor vogels, maar ook voor dichters. De elementaire ervaring, die in de Randstad inmiddels definitief tot het verleden behoort, vormt het startpunt van de poëtische verbeelding. De menselijke hoogmoed wordt getemperd door het besef van vergankelijkheid ten overstaan van de overweldigende leegte. Zoals de vogels wegtrekken, zo zal het leven op een dag van ons heengaan. De ruimte suggereert een afscheid dat uiteindelijk onafwendbaar is. Veel gedichten in de bundel gaan dan ook over vertrekken, weggaan.

Allemaal leuk en aardig, maar waar staat De Groninger School nou eigenlijk voor? Wat zijn, buiten de verwantschap die een aantal gedichten hebben, de beginselen van deze beweging?

1997

La di di
La di dodi
La di dada

© Tjitse Hofman, 1997

Ik spreek Bart FM Droog in Muziekcafé Koekkoek aan de Peperstraat in Groningen. Hij werkt daar als bartender. Aanvankelijk was hij niet bereid me te woord te staan omdat ik werkzaam ben bij dit blad, in zijn ogen een bastion van hoofdstedelijke arrogantie. Maar na enig aandringen gaat hij overstag. Het is woensdagavond en er staat, zoals altijd op woensdag, poëzie op het programma. (...)

Wat is het verschil tussen De Groninger School en De Dichters uit Epibreren?

Droog neemt een slok water en vertelt. 'De Groninger School is het grotere kader, de Dichters uit Epibreren zijn daarvan slechts een divisie. Kijk, wij zijn dichters, maar De Groninger School verenigt meer disciplines in zich. De hiphopband Da Zombi Squad bijvoorbeeld, of Nathalie Beekman, die cineaste is. De Dichters uit Epibreren dragen de gedachte van de Groninger School uit.'

Pi
is geen weten
Pi
is het streven

© Liesbeth van Dalsum, 1997

Dat klinkt wel erg stichtelijk. Is dat ook de bedoeling?

'Nee, maar zonder ons veldwerk zouden heel wat minder mensen kennis nemen van De Groninger School en de gedachten die daaraan ten grondslag liggen.'

Welke gedachten dan?

'De gedachte van zelfwerkzaamheid bijvoorbeeld, op eigen kracht de kar trekken. Als je gaat zitten wachten tot anderen je ontdekken kom je nergens.'

Dat is wel een heel dun beginsel, niet bepaald de grondslag voor een School.

'Verder combineren we, waar mogelijk, onze krachten, het adagium support your local scene indachtig. (...)

Je lacht, maar dichten is voor mij een beroep. Ik ben een professional. Majakovski pleitte al in zijn Brief aan de belastinginspecteur voor speciale fiscale regelingen voor het verrichten van poëtische arbeid. Ik sta daar helemaal achter.' (...)

Bart Droog verontschuldigt zich. Het is langzaam aan behoorlijk druk geworden.(...)

Er is in de poëzie van de laatste tijd een tendens naar crossover: dichters die met dj's in zee gaan; het gebruik van samples bij gedichten; dichters en rappers etc. Levert het wat op?

'Dat moet je niet aan mij vragen. Ga naar een poëziefestival, kijk en oordeel zelf en schrijf daar dan een artikel over. En vergeet je maatje Van Erkelens niet mee te nemen.'

Ik mag toch wel vragen of het iets oplevert?

'Dat mag. En ik mag daarop antwoorden dat ik opgewonden raak van de gezwollen schroef van een watervliegtuig, en dat het me een goed idee lijkt een trombone anaal bij je in te brengen.'

Wat bedoel je daar mee?

'Ik bedoel wat ik zeg, fruitcake.'

Ik heb niet echt het idee dat je zin hebt in dit interview.

'Heb je nog veel vragen?' (...) Droog grijnst vanachter de bar.

Is er een verschil tussen rap en poëzie?

'Ik was al bang dat je die vraag zou stellen. Het antwoord is ja. Maar het is geen interessante vraag. Het belang van rap is dat het de taal, als middel om creatief mee om te gaan, beschikbaar heeft gemaakt voor een breder publiek, waaronder veel jongeren. Dat heeft de poëzie nooit kunnen waarmaken, integendeel, je krijgt soms de indruk dat de poëzie mensen juist buiten de deur probeert te houden. Dat is in strijd met het beginsel van de gastvrijheid, zoals De Groninger School dat ziet. (...) Dat gegeven mag zo langzamerhand wel erkend worden. Maar je weet hoe het gaat: de media, de journalisten en de recensenten, ze lopen achter de feiten aan tot ze er op een dag niet meer omheen kunnen. Dan gaan ze allemaal overstag, jij ook, let maar op. Maar voor de duidelijkheid: ik ben een dichter, geen rapper, schrijf dat ook maar op.'

Wat vindt je van het poëzieklimaat in Nederland?

'(...) Dat is altijd beter, nietwaar? Ik wil er verder geen woorden meer aan vuil maken. Maar het blijft natuurlijk vreemd.'

Wat betekent De Groninger School voor jou?

'In de eerste plaats: een hele concrete manier van bezig zijn met poëzie. Een voortdurend zoeken naar nieuwe methoden om poëzie zo aantrekkelijk mogelijk te brengen, zodat ook mensen die nog nooit een gedicht hebben gehoord of gelezen, gewonnen worden voor de Hogere Poëzie.'

Wat bedoel je met Hogere Poëzie?

'Poëzie die juist in haar relatie tot het gewone verheven is. Ben je nou klaar?'

Bijna - Ik begrijp niet zo goed wat je daarmee bedoelt.

'Meer wil ik er niet over zeggen, er wordt al te veel gepraat.'

Goed, ik zal er over nadenken. Maar waar De Groninger School nou precies voor staat, dat is me nog steeds niet duidelijk. Hebben jullie een manifest?

'Zeker, maar we zijn er terughoudend in dat naar buiten te brengen. In onze (Rottend Staal) Nieuwsbrief, een uitgave van Rottend Staal Publicaties (verschijnt vier maal per jaar, A.D.), wordt er regelmatig een tipje van de sluier opgelicht. Een belangrijke pijler van onze beweging is wat we noemen het provincialisme: een pleidooi voor een decentrale cultuur; een omkering van de relatie centrum-periferie. Heb je onze Nieuwsbrief gelezen?'

Nee,ik wist ook niet dat jullie die hadden.

'Ik zou zeggen, lees de Rottend Staal Nieuwsbrief en kom dan nog maar eens terug, fruitcake.'

Ik blijf achter. Met meer vragen dan antwoorden.

Wilt u meer weten over Epibreren, dan kunt u contact opnemen met de Stichting Epibreren Blijft (Kloosterwijtwerderweg 1a, 9988 NV Epibreren), of met de afdeling voorlichting van de gemeente Eemsmond, tel: 0595-431555; vragen naar Sietse Graver.

(Adriaan Djaegi, MillenniuM #12, 16-1-98)

 

naar boven



MILLENNIUM: DROOG LAAT ZIJN GEZICHT ZIEN BIJ PRESENTATIE.
(vooraankondiging artikel NvhN, voorpagina NvhN, 19-1-98)
EEN GRONINGER SCHOOL TUSSEN HET DRINKENDE EN BABBELENDE VOLK

Bestaat er zoiets als 'De Groninger School'? Als je het tijdschrift MillenniuM mag geloven wel. Afgelopen vrijdag presenteerde MillenniuM haar nieuwe nummer, met daarin onder meer werk van bestaande en niet bestaande Groninger dichters.

Amsterdam - Onder het motto Drink, babbel en Laat Je Gezicht Zien waren afgelopen vrijdagnamiddag weer tal van trendy artistiekelingen uit de (hoofdstedelijke) kunstzinnige sector bijeengekomen, en dat in de al even trendy clubsociëteit Baby aan de Amsterdamse Keizersgracht. De gelegenheid was ditmaal de presentatie van de twaalfde aflevering van het trendy en hoogculturele tijdschrift MillenniuM, ter viering waarvan de aanwezigen werden verrast door een tweetal morsig uitgevoerde performances (zoals een door een bezonnebrilde lijfwacht geflankeerde, uit eigen werk voordragende nep-Karadzic) en daarmee was de presentatie van MillenniuM n12, themanummer Fake, een feit. Vanaf heden kan heel Nederland zich voor de somma van slechts twintig gulden een trendy, in schots en scheve copyshop-stijl uitgevoerde krant aanschaffen, vol halve waarheden, hele leugens en flauwe verzinsels omtrent ware (verzonnen) gebeurlijkheden uit het afgelopen jaar, opgesierd met echte foto's en gedichten van, onder anderen, de dichters van de Groninger School.

Dat er natuurlijk helemaal niet zoiets bestaat als de Groninger School, werd ter plaatse bevestigd door de Groninger Dichter uit Epibreren Bart FM Droog, die in de uiterste periferie van de Babyclub in dienst van de Groninger poëzie een bescheiden stoel bezette. "Het is puur opportunisme", verklaarde Droog desgevraagd zijn waardig zwijgende aanwezigheid temidden van het Drinkende en Babbelende volk. Want zelfs als je, zoals Droog, niets van de randstedelijke artistiekerigheid moet hebben is het toch raadzaam om er nu en dan je gezicht te laten zien; de landelijke erkenning komt je tenslotte niet zomaar aanwaaien.

Met het in MillenniuM verschenen nepartikel over de Groninger School (waarin gedichten van bestaande en niet bestaande Groninger dichters, zoals Albertina Soepboer, Paul Jainandun Singh, Liesbeth van Dalsum, Ferry Bodewes, Ronald Ohlsen en FM Droog zelf) zijn de Dichters uit Epibreren dienaangaande weer een schrede opgeschoten. "Met dit artikel is er werk van mij en van collega-dichters uit Groningen bij De Bezige Bij verschenen, dat staat goed; bovendien komt het tijdschrift in elke Nederlandse boekhandel te liggen."

De door Droog zelf in het leven geroepen non-term 'De Groninger School' legt hem inmiddels publicitair gezien geen windeieren; de pers is, zoals men weet, gemakzuchtig, en hun hokjesgeest wordt gaarne gevoed door een kant en klare term om het op eigen gelegenheid aanstormend talent onder één noemer te kunnen vangen. Droog heeft er wel aardigheid in zo'n rookgordijn op te trekken, maar waar het uiteindelijk natuurlijk om gaat is de Poëzie: het streven dus naar een "zo hoog mogelijke poëtische kwaliteit."

Dat willen de mensen nog wel eens vergeten; het gros van de literatuurminnaars denkt nog altijd dat poëzie, gebracht in een wervelende performance, met muziek, op een podium, zoals de dichters uit Epibreren dat doen, geen echte poëzie kan zijn. Een vooroordeel dat overigens steeds meer terrein verliest: ook in de hoofdstad is al een poëziecafé waarin vakbroeders van de Epibreren-dichters vergelijkbare dingen doen; en het Groninger dichterscollectief zelf boekte de afgelopen jaren steeds meer succes, ook buiten de landsgrenzen.

Wie zich van hun poëtische kwaliteiten zelf wil overtuigen vervoege zich op 30 januari om 01.00 uur in muziekcafé Koekkoek, alwaar tijdens een swingende protestparty ter gelegenheid van de onafhankelijksviering van het literatuurfestival Winterschrift, onder anderen de Dichters uit Epibreren een optreden zullen verzorgen.
(Minke Muilwijk, Nieuwsblad van het Noorden, 19-1-1998)

naar boven



DE NACHTEN

Onder het motto 'De tijdgeest op zijn staart getrapt' wordt op vrijdag 23 en zaterdag 24 januari in deSingel in Antwerpen 'De Nachten' gehouden. Dit festival voor spoken word en muziek presenteert 'klassiek entertainment en nieuw talent' uit muziek en literatuur. Vrijdag staan ondermeer Kiss My Jazz, Blixa Bargeld, David Shea en Carla Bogaards op het podium. Het uitgebreide zaterdagprogramma combineert een groot spoken word-programma (Rude Boy, Bart Chabot, Joost Zwagerman, Kader Abdolah, Dichters uit Epibreren en Jip Gosteijn) met muziek van groepen als Junkie XL, Zita Swoon, JMX (met Jean Marie Aerts en dj DNA), Starfish Pool, Soulwax, Serge van Duijnhoven & Dano en vele anderen. Dj's DNA, Low en Louis Katorz draaien op de afterparty.
Antwerpen, deSingel, 23,24 en 25 januari.
(De Volkskrant, 22-1-98)

naar boven



DE NACHTEN-PAMFLET

Hallo zeg, publiek. Welkom bij de voordracht van De Dichters uit Epibreren in deze Rode Zaal te Antwerpen. Het is vandaag 24 januari 1998. De op een terp in de Waddenzee levende Epibranten hopen dat u zult genieten. Voelt u vrij om te participeren in hun show. Schroom niet vragen, opmerkingen of bijval te uiten: De Dichters uit Epibreren appreciëren dit ten zeerste.

De Dichters uit Epibreren zijn de dichters Bart FM Droog (Emmen, 1966), Tjitse Hofman (Assen, 1974), Paul Jainandun Singh (Amsterdam, 1963) en soundscape-creator Jan Klug (Aachen, 1971). Vanavond worden zij bijgestaan door de verdigitaliseerde stem van Shane MacGowan die het gedicht 'An Irish Airman Foresees his Death' van W.B. Yeats reciteert (na te luisteren op de cd 'Now And In Time To Be' (GRACD 219).

(+ De gedichten: 'Dans met de duivel' (Droog), 'Kreukelzone' (Hofman) en 'Wij zijn de vroedvrouwen' (Jainandun Singh)). Oplage 500 exemplaren, waarvan 65 genummerd, gedistribueerd onder het publiek in De Rode zaal van deSingel)
(Bart FM Droog, Pamflet 98-01, Rottend Staal Publicaties, 24-1-1998)

naar boven



DE NACHTEN VAN CHAOS

Het lijkt zo rustig en georganiseerd, zoals de Nederlandse schrijver Joost Zwagerman op de foto staat voor te lezen. Nochtans deed hij dat op de derde editie van De Nachten, een festival waar ruim veertig literatoren, muzikanten en performers elkaar verdringen voor een plaatsje onder de spots. In deSingel, de Antwerpse cultuurtempel, was het dan ook een chaos van jewelste. De Nachten ambieert de vinger aan de pols te houden van vele moderne subculturen die zich bedienen van sample-technieken en multimedia-toestanden. Het initiatief kon rekenen op een massale belangstelling: liefst drieduizend jongeren, vooral twintigers, kwamen op het evenement af.

(Het Nieuwsblad/De Gentenaar (België), 26-1-98)

naar boven



GEDICHTEN EN POP VOOR 2500 VLAMINGEN

Antwerpen - Den Haag heeft zijn Crossing Border-Festival, Antwerpen had het afgelopen weekeinde De Nachten. Een cross-over-festival, zoals het hip heet, rond het gesproken woord en popmuziek. Als locatie had men gekozen voor deSingel, het internationale kunstcentrum. In vergelijking met de laatste editie van Crossing Border vonden de acts plaats in een beperkter aantal zalen. Zaterdag waren er, behalve de muzikale acts, vooral veel Nederlandse auteurs geprogrammerd. Aangezien de grote zalen goed waren gevuld, bood dit hun de zeldzame mogelijkheid om voor een groot publiek te 'spelen'. een publiek van ongeveer 2500 Vlamingen dat, net als het publiek bij Crossing Border, op voorhand toch voor de muzikale acts lijkt te komen.

Iemand die dat goed doorheeft, is Bart FM Droog, voorman van De Dichters uit Epibreren. Aan het eind van de avond was er een set met voorgelezen columns van auteurs en muzikanten. Bart vertelde hierin dat hij vaak als dichter optrad in het voorprogramma van punkbands, tot hij op het idee kwam met een muzikant op te treden, "want de rattenvanger van Hamelen wist het al, met muzikanten trek je mensen".

De Dichters uit Epibreren bestaan uit drie dichters en een muzikant. De muzikale omlijsting was niet overheersend, maar stuwde de gesproken en bijna geschreeuwde gedichten juist omhoog. Het resultaat was geen voordracht, het resultaat was een show.

Bij Scanner & Nicole Blackman ontstond geen show. De muzikant Scanner slingerde vanachter zijn tafeltje vol elektronica de meest fantastische geluidsfragmenten de zaal in, vol dreigende ondertonen en knarsende sisgeluiden. Nicole Blackman las haar verhaal echter monotoon voor, net alsof zij zich achter de muziek wilde verschuilen. "I just wanna go home, I just wanna go home alone", murmelde zij ergens vanuit de verte, en door de muzikale tovermuur eromheen werd het een treurig klein refrein.

"Ik zal nu monotoon praten, waardoor u willoos wordt", dichtte de Vlaming Paul Bogaert eerder op de avond al. "Het is de drug van de herhaling, de terreur van het refrein."

Zeker in combinatie met de veelkleurige klanken van de moderne elektronische muziek leek het ouderwetse stemgeluid er wat bekaaid af te komen. De gesproken tekst hoefde echter in deze kakofonie van geluidsfragmenten niet verloren te gaan, zoals dat bij Blackman gebeurde. Dat bewees Dichters Dansen Niet, het ensemble met onder anderen dichter Serge van Duijnhoven en dj Dano. Hoewel de dj's een enorme housetempel wisten op te trekken en beeldschermen met snelle video-collages een woest gevecht leverden met de beats om de meeste aandacht, bleef vrijwel iedereen naar Van Duijnhoven kijken. Serge bewoog zich van microfoon naar microfoon, zei hier en daar met een robotstem 'dichters dansen niet', daar 'de massa van het bloed', en deed dat binnen het ritme van de beat. Zo af en toe las hij een gedicht voor, dwars door de snoeiende house heen. Het publiek danste alleen niet, bestond blijkbaar vooral uit collega's.

Wat nu voor de schrijvers met de kale stem, zonder muziekinstrumenten? Iemand als Kader Abdolah had geen muziek nodig, zijn voordracht was al muziek ('muzieeeek', zoals hij zelf zou zeggen). Met zijn mooie on-Nederlandse uitspraak en gedrevenheid in voorlezen was hij zelf zijn persoonlijke muzikale omlijsting.

Het schrijvers-duo Bindervoet en Henkes was niet muzikaal en oogstte boe-geroep met de voordracht. Onverstoorbaar gingen zij door met hun relaas van de lelijke dichter, die afgeeft op bijna alles wat met Nederland en cultuur te maken heeft, Van Duijnhoven en Zwagerman incluis. Amusant, ondanks het gemor vanuit de zaal.

Dichter Piet Boskma zei geen last te hebben van afkeurende geluiden uit de zaal: "Iedereen was juist helemaal stil, ze houden hier juist van mooie dingen."
(Ruben van Gogh, Algemeen Dagblad, 26-1-98)

naar boven



OVER MILLENNIUM

"En het is erg goed dat er aandacht besteed is aan 'De Groninger School', in het laatste MillenniuM-nummer (..)"'.
(Studio Brussel, 27-1-1998)

naar boven



ROTTEND STAAL OP TU EINDHOVEN

De Groningse dichtersbent Rottend Staal/De Dichters uit Epibreren verzorgt vanavond om 20 uur een optreden bij Studium Generale in het auditorium van de Technische Universiteit Groningen.
De dichtersgroep bestaat uit Bart FM Droog, Tjitse Hofman, Paul Jainandun Singh en Jan Klug. Daarnaast treedt de dichter Ygdrassil op. Het vijftal heeft een aantal publicaties op zijn naam, zoals in tijdschriften als MillenniuM en Vrijstaat Austerlitz.
(Eindhovens Dagblad, 29-1-1998)

naar boven



VERKLARING

De term 'De Groninger School', welke deze maand veelvuldig is opgedoken in de media, is niets dan een media-experiment, opgestart in de Rottend Staal Nieuwsbrief n30 (ISSN 1397-1900), zoals deze verscheen op 1 maart 1997.

Doel van dit experiment was te onderzoeken hoe snel een holle frase, indien enkele malen gebezigd, door de media zou worden opgepikt, én in hoeverre dit met een kritisch oog zou gebeuren.

Inmiddels zijn er bijkans 11 maanden verstreken. Tijdschriften, radio en televisie hebben meermalen het bestaan van 'De Groninger School' verkondigd: MillenniuM, VPRO-radio, Nieuws TV-Groningen, De Crossing Border Festival Krant, Het Nieuwsblad van het Noorden, etcetera.

Analyse van het vergaarde materiaal heeft ons geleerd dat het met het peil van de Nederlandse literatuur- en kunst-journalistiek ernstig gesteld is.

Het klakkeloos overnemen van elkaars schrijfsels lijkt meer regel dan uitzondering. Het ontbreken van originaliteit, dieper inzicht en een kritisch gestel kenmerkt de teneur van dit land.

Derhalve stellen wij: 'De Groninger School' leeft. Niet omdat zij bestaat, maar omdat de media dit zo willen.

Wij hebben bewondering voor het dappere besluit van burgemeester Ouwerkerk omwille hiervan te zijn afgetreden.

Namens 'De Groninger School', Liesbeth van Dalsum, redactrice Rottend Staal Nieuwsbrief.

(Rottend Staal Pamflet P98-02, 30-1-98)

naar boven



DE ROTTEND STAAL NIEUWSBRIEF

De Rottend Staal Nieuwsbrief verschijnt driemaandelijks. Losse nummers 2,50. Redactieadres: Violenstraat 25a, 97112 RD Groningen.

De groep dichters rond het tijdschrift Rottend Staal Nieuwsbrief, zich ook wel noemend de Dichters uit Epibreren (Bart FM Droog, Tjitse Hofman, Paul Jainandun Singh en muzikant Jan Klug) , mag uitzonderlijk actief genoemd worden. Zo zijn ze niet alleen bij allerhande poëziemanifestaties in ons eigen land te zien en te beluisteren, maar bijvoorbeeld ook in België en Engeland, in welk laatste land ze november vorig jaar zelfs een tour volbrachten. Ter gelegenheid daarvan kwam ook een Engelstalige bundel uit met hun werk, getiteld BEYOND! En dan is er dus nog de Rottend Staal Nieuwsbrief, waarvan het meest recente nummer (herfst 1997) al de 32e aflevering is. In een vorig nummer (30) legden de redactieleden nog eens uit wat de groep beoogt: '(...) het voortdurend zoeken naar nieuwe methoden om poëzie zo aantrekkelijk mogelijk te brengen, opdat ook mensen die nog nooit een gedicht gehoord of gelezen hebben gewonnen worden voor de Hogere Poëzie.' Dat klinkt benauwend missionair, maar gelukkig is daar niets van te merken in de gedichten van Ruben van Gogh, Ronald Ohlsen, Arjan J. Witte en Ingmar Heytze, om een paar namen te noemen uit dit nummer. Dat de dichters uit Epibreren zich niet tot enige stroming dan de 'Groninger School' rekenen, komt tot uiting in de uiteenlopende gedichten die ze hebben opgenomen: van het wat bedaagde 'Kevers en Bijen' van Hannie Rouweler tot het stampende 'Stop sex' van Witte. In ieder geval kun je met dit nummer in de hand één ding constateren: dat een van de aantrekkelijkste manieren om poëzie 'te brengen' is die in de stilte van de bladspiegel. Al is het maar die van een gekopieerd blaadje als Rottend Staal.

(Edwin Krijgsman, Tijdschrift Schrijven, jan/feb '98, 2(?)-2-98)

naar boven



NOORD ACHTERGROND

Presentator: 'Jonger, wilder en spannender. Dat zou Winterschifting moeten zijn. We bezoeken met de Dichters uit Epibreren dit alternatieve festival binnen Winterschrift.'

Uitzending over Winterschrift/Winterschifting, met Donskoi Ensemble, Ruben van Gogh en het J. Moods Quartet en De Dichters uit Epibreren. Met in het item de gedichten 'Machine' (Hofman), 'Heimwee naar de hel' (Jainandun Singh), Totaalgedicht (Droog) en het grootste deel van 'Bunker' (Hofman), alsmede interviews met De Dichters uit Epibreren. Locaties: Kruithuis, Poelestraat, Peperstraat, jazzcafé De Spieghel en Muziekcafé Koekkoek. Alles te Groningen.
(TV-Noord, 2-2-98)

naar boven



DE NACHTEN

'De tijdgeest op zijn staart getrapt' is het motto voor De Nachten, de Belgische variant op het Crossing Border festival. De prestigieuze cultuurtempel deSingel vormt met zijn vele gangen, trappen, het opgestelde project Doos en zijn pluche zalen een schitterend decor voor nachtbrakers om onverwachte coalities tussen dichters, deejay's, schrijvers en muzikanten te gaan aanschouwen. Vele optredens krijgen een extra dimensie als er op speciaal verzoek van de organisatie iets anders dan normaal wordt uitgevoerd. (...)

Dat experimenten kunnen mislukken toont het optreden van drie kopstukken van Barkmarket, Evil Superstars en Brainiac aan. (...)

Nee, dan brengen een aantal dichters het er beter vanaf. Ronduit leuk zijn de voordrachten van Groninger Ruben van Gogh en Vlaming Frank Vanderlinden, alias De Mens. De laatste snapt als geen ander dat ook een literair publiek best mag en kan lachen. Zijn popteksten transformeren plots tot poëzie en de amaibele mens deinst zelfs niet terug voor een mop als: 'De gecremeerde maakte een verstrooide indruk'. Een verademing vormt ook het originele optreden van de Hollandse Dichters uit Epibreren. Met behulp van soundscapes en sax bewijst het optreden van de drie jonge wilden dat een fusie tussen pop, poëzie en theater wel degelijk tot de mogelijkheden behoort.
(Willem Jongeneelen, OOR #3/98, 7-2-98)

naar boven



BUIKVLINDERS OP VALENTIJNSDAG

Zeventig jonge muzikanten verzorgen zondagmiddag 15 februari om drie een een liefelijk concert in de Stedelijke Muziekschool aan de St. Jansstraat. Het speciale Valentijnsprogramma wordt gebracht door de 20 leden van het Muziekschool Blaasorkest en de 50 muzikanten van Harmonie '67.

Speciale gasten zijn bekende Groninger dichters, die uit eigen werk voordragen: Ruben van Gogh, Ronald Ohlsen en De Dichters uit Epibreren. Het Muziekschool Blaasorkest speelt onder leiding van Alex Postma Jiddische klezmermuziek. Harmonie '67, onder aanvoering van Ivar Römer, brengt bekende songs uit theater, film en ballet.

(voorpagina Groninger Gezinsbode, 13-2-98)

[Wat dit bericht niet meldt is dat de optredens van Harmonie '67 en De Dichters uit Epibreren in elkaar geschoven waren: zo declameerde Tjitse Hofman 'Kapot' op de compositie 'Snow Goose', en Bart FM Droog reciteerde 'Twentieth Century Fox' op de tonen van 'Three Little Pop Tunes/Tragic Story' van Dizzy Stratford.]

naar boven



MUSIK UND PARTY IN DER GROSSSTADTWILDNIS (...)

In der Mitte eines Stückcen Grossstadswildnis irgendwo in Groningen sind Chris Garret und Bernhard Blikj ganz beschäftigt mit dem Umbau eines alten Kommandobunkers zu einem Konzertpodium und Proberaum. Auf dem Gelände an der Verlengde Hereweg, wo früher die Rabenhaupt-Kaserne zu finden war, sind alle Wirtschaftgebäude abgebrochen worden ausser einem alten Schuppen und der ehemaligen Bäckerei. (...)

Samstag, den 28. März ist Jubiläums-abend der 'Dichters uit Epibreren', wobei die Poeten bei der Tatsache verweilen, dass sie an dem Tag genau vier Jahre existieren. Mit Auftritten der Schriftsteller Arjan Witte, Tommy Wieringa und verschiedenen Bands ist zu rechnen.

(Mirjam van der Feen, Diabalo - Die Stadtzeitung für Oldenburg und die Region (4/98, 1-3-98)

naar boven



HET GROOT BESCHRIJF

Op zondag 26 april vindt in Brussel de tweede editie van de literaire manifestatie Het Groot Beschrijf plaats. Vorig jaar was het met meer dan vijfduizend deelnemers al een succes, en dat zal dit keer, als het weer een beetje meezit, niet anders zijn. Het aantal activiteiten is alvast uitgebreid, tot 101 verschillende op 53 locaties. Onmogelijk om alles mee te pikken, maar de poëzieliefhebber vindt er, mits vooraf wat selecteren, zeker zijn gading. (...)

In levende lijve horen we onder meer Geert van Istendael, Gerrit Komrij, Joke van leeuwen, Jan Kuiper e.v.a.

Het publiek kan ook kennismaken met het werk van Duitstalige dichteressen als Ingeborg Bachmann, Hilde Domin en Sarah Kirsch, en met de Franstalige dichter Jacques Izoard. of met 'De Dichters uit Epibreren'; dat zijn rappers uit Groningen. Er is overigens ook een Dichter bij Rock-wedstrijd, die zich wil ophouden in de schemerzone tussen songteksten en poëzie. (...)
(Poëziekrant (B), maart/april 1998)
noot: De Dichters uit Epibreren waren noch zijn rappers

naar boven



POËZIE

Zaterdag 28 maart, 21.30 uur: De Dichters uit Epibreren vier jaar, met behalve dichters, punkband Trumpf Ass; Vaginia, de vrouw met de sprekende poes en Trance-Juicer en Gnitsoo.
(De Groninger Gezinsbode, 25-3-98)

naar boven



LETTEREN: GRONINGEN

De Dichters uit Epibreren vieren zaterdag hun vierde verjaardag, met Arjan Witte, Tommy Wieringa, Herman J. van den Bold en de Duitse punkband Trumpf Ass. Om 21.30 uur in De Bunker (Hereweg t/o Mesdagkliniek).
(De Volkskrant, 26-3-98)

naar boven


GRONINGEN

28 Maart, 21.30 uur. De Bunker, voormalig Defensieterrein Hereweg: De dichters uit Epibreren (literair/muzikaal programma).
(Algemeen Dagblad, 26-3-1998)

naar boven



106 FM RADIO OOG

Ron Overbeek: 'Goedenavond Groningen. Welkom bij Scherpe Oren, het pakpopprogramma voor de stad, en vanavond gaan we lekker wat lokaal gif storten via de ether en de kabel. Dat gaat er altijd in. Trouwens naast de meest recente lokale popmuziek ook een uitgebreide concertagenda rond half acht. Verder hoor je een interview met De Dichters uit Epibreren - dat klinkt net zo mooi als dat ze dichten. (..)

Dichters uit Epibreren is het samenwerkingsproject van de drie dichters Bart FM Droog, Paul Jainandun Singh, Tjitse Hofman en multi-instrumentalist Jan Klug. Al vier jaar lang maken ze het landelijke clubcircuit onveilig met confronterende poëtische teringherrie. Dat vierjarig jubileum vieren de heren morgenavond vanaf half tien in De Bunker, tegenover de Van Mesdagkliniek. Ariën Rasmijn vroeg aan Bart FM Droog en Jan Klug of er wel wat leuks te verwachten is morgenavond.'

Bart FM Droog: 'Ik hoop van wel. Een van de mensen die daar ook acte-de-présence zal geven is Vaginia, de vrouw met de sprekende poes. Dat is een unieke Side Show-act, waarvan zelfs ik die bekend staat om zijn gebrek aan humor moet lachen. Dus dat is echt een aanrader. Tommy Wieringa en Arjan Witte, van het Donskoi Ensemble, treden op, Herman J. van den Bold gaat er optreden en natuurlijk ook nog de bands Trumpf As - uit Duitschland - en Tiedo en zijn Plan Kruut'nto-to-to-to-to-to-to-...'

Jan Klug: 'Moment, moment. Dat is niet helemaal waar, want Tiedo gaat niet optreden, maar wel Plan Kruut'ntone.

Droog: 'Is Tiedo dood?'

Ariën Rasmijn: 'Niet dat ik weet.'

Droog: 'Godzijdank.'

Rasmijn: 'Volgens mij heeft Plan Kruut'ntoone nog een tijdje geleden in Bosnië opgetreden.'

Klug: 'Ja, ze hebben een tournee gedaan door Duitsland en Servië en het voormalige Joegoslavië, en ze hebben juist een cd geproduceerd.'

Rasmijn: 'Gaan de Dichters uit Epibreren ook nog eens een keertje naar Bosnië toe?'

Droog: 'Dat lijkt me erg leuk, maar ik ga liever naar Kosovo, daar is wat meer actie nu, naar het schijnt.'

Rasmijn: 'Je bent ook al zo'n oorlogsfan?'

Droog: 'Ja, vandaar dan ook dat we voor De Bunker hebben gekozen, als locatie voor het feest. Maar dat is weer een heel ander verhaal.'

Rasmijn: 'Bart, hoe kijk je nu terug op de laatste vier jaar Dichters uit Epibreren?'

Droog: 'Dat is aan de ene kant erg mooi, maar aan de andere kant ook een totale hel.'

Rasmijn: 'Zeg het es.'

Droog: 'Het is behoorlijk frustrerend om met vier mensen te moeten samenwerken waarbij ieder zijn eigen wil heeft. We zijn nog steeds niet zo ver dat Epibreren een absolute dictatuur is, en ik vrees dat het dat ook nooit zal worden. Dat is de hel. Maar aan de andere kant komen uit de hel ook de mooiste dingen.'

Rasmijn: 'Enige hoogtepunten?'

Droog: 'Lowlands blijft een hoogtepunt. Het optreden op De Nachten in Antwerpen kort geleden was ook te gek. Meer dan vijfhonderd mensen in de zaal en een waanzinnig luxe hotel, wat ook erg aangenaam was. De reis naar Engeland, onlangs. Bootreis was enerverend, rare mensen, boeiende mensen gezien. Veel dingen meegemaakt. Was cool.

Rasmijn: 'Hoe staat het nu met de media? In hoeverre maken jullie daar dankbaar gebruik van?'

Droog: 'We proberen door middel van de media mensen naar onze optredens te trekken en ons drukwerk te laten lezen. Anderzijds is het ook een project. Er wordt een hoop onzin gezegd en geschreven over ons en dat plukken we weer uit het verband en we presenteren dat weer aan andere mensen, die daarmee ook weer aan de slag gaan, waardoor je soms hele rare effecten krijgt.'

Rasmijn: 'Hoe belangrijk zijn recensies voor jullie?'

Droog: 'Het ligt er een beetje aan wie ze geschreven heeft. Als het echt een zuur iemand is die het helemaal niks vindt, zal hij er ook weinig zinnigs over te melden hebben. Als het geschreven is door een goed journalist dan leer je er zelf veel van. Want er worden soms dingen gesignaleerd waarvan je zegt "verrek, dat klopt, het kan beter, een goede suggestie".'

Overbeek: 'De reacties op wat De Dichters uit Epibreren op het podium verrichten zijn zeer uiteenlopend: van 'recht voor zijn raap' en 'indrukwekkend' tot 'verdomme, waar zijn ze nou weer meer bezig'. Hoe dan ook, vergeten doe je ze niet, als je ze ooit gezien hebt. De optredens hebben een spontaan karakter, of misschien willen de dichters het zo laten overkomen?'

Rasmijn: 'Ja, hoeveel voorbereiding gaat er in een optreden?'

Droog: 'Dat is moeilijk te zeggen. Normaal zijn we tussen de één en twee uur bezig voor elk optreden, om een goede setlist in elkaar te zetten. Aan de andere kant ben je natuurlijk weken zo niet maanden bezig om gedichten uit het hoofd te leren, om nieuw materiaal te schrijven, en dat valt eigenlijk ook allemaal in het kader van voorbereiding.'

Rasmijn: 'Is er enige sprake van regie bij het optreden?'

Klug: 'Regie niet echt. Er wordt wel gekeken waar iedereen staat, er wordt over de sfeer gepraat die neer wordt gezet, maar vaste regie niet. Ieder optreden wordt ook weer anders, wordt aangepast op de locatie, op de mensen die we tegenkomen.'

Rasmijn: 'Is de muzikale begeleiding aan enige regels gebonden?'

Klug: 'Ja, zeker aan die van de goede smaak, maar verder probeer ik muziek niet op de voorgrond te laten treden. Ik probeer gewoon sferen achter de gedichten neer te zetten om zo een mooi geheel te creëren. Ik wil niet dat mijn muziek afleidt van de gedichten. Verder probeer ik op iedere dichter in te gaan, zijn stijl van dichten - of het ritmisch is of sfeervol, geheimzinnig of vrolijk.'

Rasmijn: 'Hoe zit het nou bij elke dichter. Hoe is jouw aanpak bij Bart of bij Paul?'

Klug: 'Bart is in ieder geval geen ritmische dichter. Ik gebruik niet vaak echte stuwende ritmes bij hem, wat ik bijvoorbeeld bij Paul - die zijn woorden meer ritmisch het podium afslingert - vaker doe. Bart heeft vaak geheimzinnige duistere oorlogsgedichten. Zijn thema ligt ook een beetje in dood en verderf, nou, daar speel ik graag op in met mijn saxofoon. Er heeft een keer een journalist gezegd: 'onheilspellende klanken' of zoiets. Dat vind ik wel mooi, zoiets.'

Rasmijn: 'Bart, jullie treden vaak op met bands als bijvoorbeeld Ygdrassil. Moeten zij rekening houden met jullie optredens, in zekere zin?'

Droog: 'Ik denk dat wij meer rekening moeten houden met Ygdrassil of met andere bands, aangezien wij veel flexibeler kunnen werken dan bands, die altijd vastzitten aan het repertoire dat ze willen brengen. Wij hebben de ruimte om inleidingen te doen en we kunnen makkelijk inspelen op wat zij brengen, door bijvoorbeeld grapjes te maken. Voor een band ligt het natuurlijker veel moeilijker. Want mensen, als ze een band zien, willen eigenlijk alleen muziek horen. Zodra een band inleidingen gaat zeggen, dan krijg je vaak geroep uit de zaal, van: 'Muziek! Spelen!' Bij ons wordt het wel geaccepteerd, als we inleidingen doen.'

Overbeek: 'Op dit moment zijn de heren van Epibreren bezig de laatste hand te leggen aan een cd-rom over het mythische Waddeneiland Epibreren. Op deze cd-rom komen gedichten, foto's van mooie betonnen gebouwen en - jawel - een spelletje zelfs te staan. Voor ieder wat wils dus. Verder blijven dit jaar de dichtbundels dit jaar bij Uitgeverij Passage en de Nieuwsbrieven via Rottend Staal Publicaties uitkomen. Bovendien touren De Dichters uit Epibreren door het hele land. Morgenavond mag je dus voor vijf gulden hun vierjarig jubileum meevieren in De Bunker, en kijken naar de vrouw met de sprekende poes. Een bijdrage was dit van onze nieuwe razende reporter Ariën Rasmijn en Ivo Bol - kan ik vermelden - vertrekt naar Amsterdam en gaat daar zijn geluk en zijn carrière verder uitbouwen.'
(Ariën Rasmijn en Ron Overbeek, Scherpe Oren, OOG-Radio, 27-3-98)

naar boven



KNALFUIF VOOR JARIGE DICHTERS UIT EPIBREREN

Groningen - Met een avond vol poëzie, punkmuziek, trance en een optreden van 'Vaginia, de vrouw met de sprekende poes', vieren de Groninger Dichters uit Epibreren vanavond hun vierjarig bestaan. De avond heeft vanaf half tien plaats in De Bunker, tegenover de Van Mesdagkliniek, achter het gebouw van de vroegere dienstkeuring.

Bart FM Droog, Epibrerist van het eerste uur legt uit waarom er zo uitgebreid stil wordt gestaan bij het vierjarig bestaan. "Omdat dit de tijd is, waarin we vooruitblikken naar de grote dingen die te gebeuren staan." Droog vertelt over zijn boek, de dichtbundel Deze Dagen die in het najaar in de winkel moet liggen en over een cd-rom die binnenkort verschijnt. "Met de schijf vol beeld en geluid bieden we de belangstellenden een literaire wandeling door het virtuele dorp Epibreren." Beide werken verschijnen bij de Groninger uitgeverij Passage.

De Dichters uit Epibreren zijn: Bart F(rederik) M(aria) Droog (32), Tjitse Hofman (24), Paul Jainandun Singh (35) en Jan Klug (27). In het begin maakten ook Martijn Woldring, Kasper Peters en Arend Niebuur deel uit van de groep. Ze haakten om verschillende redenen af. Niebuur werd stuurman op de grote vaart. Woldring koos voor zijn studie bouwkunde en met Peters kregen de overigen onenigheid over de te volgen artistieke koers.

Hun werk wordt door sommigen omschreven als een fusie van poëzie, theater en pop. Zelf hebben ze het over 'Hogere Poëzie' geschikt voor iedereen: een beklijvende voordracht, waarin door tijd en ruimte wordt gezapt en waarin het publiek wordt meegevoerd in een maalstroom van emoties.

Over een gebrek aan belangstelling hebben de dichters niet te klagen. Minstens één keer per week treden ze op. Al wat een beetje jongerencentrum, kroeg met aspiraties of kunstpodium is, heeft ze wel op de planken gehad. Ook in België en met name in Engeland hebben ze een vaste schare fans opgebouwd. Het volgende land dat platgespeeld gaat worden is Duitsland. Een eerste stap is gezet. Dichters uit Epibreren verzorgt 23 april een optreden op het openingsfeest van het Bücher Frühlinsfest Niedersachsen (lenteboekenbal) in Leer, net over de grens met Nieuweschans. "Connie Palmen, Cees Nooteboom en tal van andere Nederlandse auteurs die we hadden gevraagd konden niet komen. Maar gelukkig hebben we Dichters uit Epibreren", zegt een oprecht gelukkige Frau Emilie Krause van de organisatie.
(Pieter Broesder, Groninger Dagblad/Drentse Courant, 28-3-98)

naar boven



DICHTERS UIT EPIBREREN VIEREN JUBILEUM

Het Groningse dichterscollectief Dichters uit Epibreren presenteerde zaterdag tijdens zijn vierjarig jubileum de demo-versie van een Epibreren cd-rom, die medio 1999 verschijnt. Op de dijk bij Noordpolderzijl (gemeente Eemsmond) voerden de Dichters - Bart FM Droog, Tjitse Hofman, Paul Jainandun Singh en Jan Klug - een performance uit (zie foto), die vereeuwigd wordt op een 'literair-toeristische cd-rom' over de Waddenzee en in het bijzonder het virtueel-realistische dorpje Epibreren.

Het viertal sloot het eerste deel van de feestelijkheden in Noordpolderzijl af met een gebakje in café 't Zielhoes. In Groningen, in het kraakpand De Bunker aan de hereweg, werd het verjaardagspartijtje 's avonds voortgezet. Voor de muzikale garnering kwamen DJ's Trans-Juicer en Gnitsoo opdagen, alsmede de Duitse punkband Trumpf As.

De Dichters gaan ook na hun jubileum gewoon verder met hun 'zap'-poëzie: zo presenteren zij op 23 april tijdens het Nedersaksisch lenteboekenbal een Duitse vertaling van hun werk, 'Jawohl'.
(Nieuwsblad van het Noorden, 30-3-98)

naar boven



EPIBREREN-O-MATIC EN ROTTEND STAAL

De Dichters van Epibreren hebben vele gezichten: barkeepers, muzikanten, performers, publiciteitsprostitués, schaamteloze zelf-promotors, elkaar masturberende marketingmanagers, submarginale, incestueuze, pretentieuze, ego-exhibitionisten met delusies van grandeur.

Eén ding zijn ze in ieder geval niet, ook al zouden ze dát het allerliefste willen: dichter. Daar zouden ze met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid vrijwillig hun pik voor afsnijden, na er een spuit heroine in leeggespoten te hebben, daar zouden ze ten minste (en ten hoogste) één zelfmoord voor over hebben, daar zouden ze het graf van hun bloedeigen moeder voor ontheiligen. Als maar tenminste één iemand (buiten henzelf om natuurlijk) het zou wagen om ze met het predikaat "dichter" aan te spreken.

In het allerbeste geval zijn het rapdichters, staal-, steen-, stads- en staccatodichters. Pornopoëten die hun allerzwakste punt tot Deugd hebben verheven. Zelfmystificerende, gemuteerde modderkwakzwalvers. Ze doen me denken aan een paar regels van De Hit van Nirvana. I'M WORST AT WHAT I DO BEST / AND FOR THIS GIFT I FEEL BLESSED. Met klinkende beginrijmregels als Paranoia Paradijs en Hotel Hel bestormen deze jonge talenten DE HELE WERELD (JA! ZE GAAN WERELDWIJD!). Daar is geen kunst aan. Alles Allitereert.

Ik heb hier ROTTEND STAAL nummer 33 voor me liggen. Ik citeer uit het gedicht MACHINE van Tjitse Hofman: 'maar wat / weet jij / van draaien / maaiende bladen / zingende zagen / het malen / van metalen / wielen schoepen / raderen ratelen / razen schrale / gaten slijten in / mijn condenseringsvat.'

Misschien is dit het soort rakke-takke-ták staccoritme van de machine en is het dus zeer functioneel, voor mij is dit het piepende, knarsende, strompelende, struikelende, steunende, stampritme van de verstokte stotteraar (of de haperende motor). DADA was zeer modern en vooruitstrevend...IN 1915! Toen was het Kunst om publiekelijk te boeren, blaffen, blaten, miauwen, hinniken en te loeien als een koe. Het is een soort rikken-tikken-tokken-tokkelen-trommelen-rommelen-roffelengedicht dat ik al niet meer schrijf sinds mijn 16e. Ik dacht dat we daar eindelijk vanaf waren...(wishful thinking?).

Een ander voorbeeld is het gedicht MAATSTAVEN van Herman J. van den Bold. 'In haar doos zat een staaf / Ze liet het zien, ik sloeg aan / Roomboter banketstaaf! / Dat zijn de peulvruchten! / Geen amandelspijs met roomboter / maar boter met suiker en concentraat.' Dit zijn de culinaire (i.t.t. dichterlijke) kunsten van Herman. Het lijkt mij eerder een infantiel en puberaal studentencorpslied, suggestief in zijn seksuele associaties en Freudiaanse connotaties (of is dit een geval an projectie?). Als Herman zijn libido niet kan onderdrukken, wil hij mij daar dan in ieder geval buiten houden. In het laatste (en beste) geval gaat dit vers c.q. gedicht helemaal nergens over.

Het gedicht DRENKELING van Hans Plomp loopt over van de woordwaterverbindingen, de metaforen spatten er vanaf. In de eerste regel lezen we het uitgeholde, verwaterde CLICHé een vloed van woorden. In plaats van de schade te beperken, en de verkeerde wending die dit gedicht AL IN DE EERSTE REGEL neemt in de kiem te smoren gaat Hans Plomp (speaking name?) verder met het uitwerken van deze metafoor tot een Heuse Homerische vergelijking! De stam, geworteld in een CLICHé, vertakt in nog veel meer CLICHéS! Na een vloed van woorden volgt gedachtenstroomversnelling; dan een oceaan van tranen; golven van verdriet; schuim van leegte en een draaikolk van gevoel. Uiteindelijk spoelt het lyrische ik aan op het eiland van jouw bestaan. Een heuse ZONDVLOED VAN CLICHéS. Maar ja, misschien is het een verwijzing naar de Griekse filosoof die zei "panta rhei", "alles stroomt". En nu denk ik ook dat subtiliteit zwaar overschat wordt, maar dit is wel erg over the top. Of moet ik het lezen als een satire, een paradie op de metafoor, als een soort hypertekst dus, een meta-metafoor?

Volgende keer wil ik het graag over ROTTEND STAAL nummer 34 hebben.
(Ties, Simpel Magazien, 1-4-98)

naar boven



LETTEREN: HET GROOT BESCHRIJF

Na het succes van de eerste editie in 1997 werken dit jaar 68 organisatoren mee aan Het Groot Beschrijf, een literaire overrompeling van Brussel. 26 april wordt volgens de slogan op de affiche "een zondag met inhoud, veel inhoud". De letterenfan kan vanaf 9 uur 's morgens 125 activiteiten op 53 verschillende adressen in Brussel bijwonen. Rappers in de moedertaal en Ronald, Arno en Benoîte Groult, Emile Verhaeren en Gerrit Komrij, Brecht en Mulisch, Anne Provoost en Andreï Makine, James Joyce en Brigitte Raskin... Op straten en pleinen, in cafés, restaurants, musea, boekhandels, kerken en schouwburgen.

(De Standaard (België), 22-4-'1998)

Tot mijn spijt heb ik op die dag Bertholt Brecht en James Joyce niet mogen ontmoeten, in de straten van Brussel - Bart FM Droog)

naar boven


Jawohl

Jawohl: door Jan Klug naar het Duits vertaald werk der Dichters uit Epibreren. Gepresenteerd op 23 april 1998 bij de openingsmanifestatie van de Nedersaksische Boekenlente in de Stadtbibliothek, Leer (D). Rottend Staal Publicaties ism Bundesstaat Niedersachsen.

naar boven



DIREKT AUS DEM WATT

Direkt aus dem Watt - grenzüberschreitende SprachMacher' - De Dichters uit Epibreren aus Holland in einer literarischen Performance mit Poesie und Musik: 'Geben wir uns der Faszination hin und gehen wir in diesjährigen Bücherfrühling in Niedersachsen, der Literaturinteressierten jeden Alters Neues zum Thema "Literarische Landschaften' verspricht, auf Entdeckungsreise.'

(Gerhard Schröder, Ministerpräsident des Landes Niedersachsen, programmaboekje Bücherfrühling Niedersachsen, 23-4-98)

naar boven



ANNELIEN (17) WIL EEN GEVOEL OVERBRENGEN

Groningen - De landelijke poëziewedstrijd Doe Maar Dicht Maar heeft gisteravond een winnares uit de provincie Groningen opgeleverd. De 17-jarige Annelien van Binsbergen uit Zuidhorn won met een gevoelig gedicht over de liefde de hoofdprijs van de grootste poëziemanifestatie voor scholieren in Nederland. (...)

"Ik schrijf al gedichten en verhalen vanaf mijn zevende", zegt Annelien die in atheneum-5 zit van het Zernike College. "Ik houd van gedichten maken omdat het helpt jezelf te uiten. Je kunt dingen zeggen zonder ze te noemen. een voorwaarde voor een goed gedicht voor mij is dat het een gevoel moet overbrengen. de woorden moeten een gevoel overbrengen dat eigenlijk niet in woorden te vatten is", zegt ze over haar winnende gedicht. (...)

Annelien zegt het goed te vinden dat op haar school creativiteit gestimuleerd wordt. "Op het Zernike College wordt veel aan poëzie gedaan. Laatst hadden wij een optreden van de Groninger dichters Bart FM Droog en Tjitse Hofman, hardstikke goed vond ik dat. Het was een echt optreden." (..)
(Nieuwsblad van het Noorden, 25-4-98)

naar boven



HET GROOT BESCHRIJF

'Het Groot Beschrijf' presenteerde zich vorig jaar boudweg als een project-met-ambitie: meer dan 50 'Brusselse' organisatoren stelden meer dan 70 activiteiten voor, rond taal en literatuur, hoofdzakelijk in het Nederlands, in Brussel.

De belangstelling was opmerkelijk. Meer dan 5000 bezoekers kwamen opdagen. De onvermijdelijke kinderziekten, eigen aan de eerste editie van grote projecten, bleven beperkt tot een zeer aanvaardbaar minimum.

Het mag dus gezegd. De eerste editie van 'Het Groot Beschrijf' is duidelijk een succes geworden.

Maar 'Het Groot Beschrijf' wil meer dan het succes van één dag. (..)

Opnieuw krijgt 'Het Groot Beschrijf' zijn beslag in het centrum van Brussel. En opnieuw zullen ze er zijn: dichters, performers, romanschrijvers, essayisten, vertellers, journalisten, zangers en theatermakers, van de grote namen tot en met het jong geweld. (..) Met:

De Dichters uit Epibreren. 16.00 uur (duur 45'), Het Brusselse Kermiscafé.

Beuzelende heren die bij een kaarslichtje hun ziel uitstamelen? Ach! Voor de Groningse 'Dichters uit Epibreren' (Paul Jainandun Singh, Bart FM Droog, Tjitse Hofman en Jan "saxofoon" Klug bestaat een poëzieoptreden uit vrije associatie en een levende confrontatie met het publiek. Ze hebben het over speekseldraden, strontvliegen, stank, duivels, rottend vlees en moerasdampen. In 1997 publiceerde De Arbeiderspers een selectie van hun gedichten in de bundel Double Talk - Rap & Poëzie.
(Programmakrant Het Groot Beschrijf, Brussel, 26-4-98)

naar boven



CULTUUR

Het Kriebelt '98 Festival. Om 15.00 De Dichters uit Epibreren en Martijn Oosterhof in het Cultuur Café, Katholieke Universiteit Nijmegen.
(De Gelderlander, 11-5-98)

naar boven



FRIESLAND PAKT GROOT UIT MET CAMPINGFESTIVAL

Leeuwarden - Een campingfestival met ruim 100 dance-acts, popgroepen, en straat-acts uit binnen- en buitenland was tot voor kort ondenkbaar in het Noorden. Toch is dat wat Frozen Lands op vrijdag 5 en zaterdag 6 juni belooft te worden, amper een week na Pinkpop en Dynamo Open Air. "Dat maakt het extra bijzonder. Niet iedereen heeft zin om helemaal naar het Zuiden van het land te reizen," zegt Sjouke Nauta van het organiserende Frozen Land-project.

(...) Wie niet van dansen houdt en niet kan of wil slapen, kan terecht in de kleinste tent die rondom de klok geopend is. Hier staan onder anderen de Hasan Band, Dichters uit Epibreren, Duystr en Trio De Vries, Talma en De Vries. (...)
(Nieuwsblad van het Noorden, 15-5-1998)

naar boven



LETTEREN: LEEUWARDEN

De Dichters uit Epibreren (Tjitse Hofman, Bart FM Droog en Jan Klug) treden op, samen met de blauwe zeehonden Joppe en Hans uit Pieterburen, zaterdag op het Frozen Land Festival (Groene Weide).

POP: FROZEN LAND

Vrijdag en zaterdag wordt in recreatiegebied de Groene Ster in Leeuwarden het 'Frozen Land Festival gehouden. Verspreid over vijf podia biedt het een groot programma van honderd bands. (..) Zaterdag treden op Come, Supersub, Osdorp Posse, Madball, The Levellers, Michael Dog, Astralasia, Eat Static, Head First, Headrillaz, Travolta's, Barkmarket, Hellacopters. Op het festivalterrein is een grote camping.

(De Volkskrant, 4-6-98)

naar boven



NOODWEER ONTSIERT LAATSTE DAG FROZENLAND

Gebeurtenis: Festival Frozenland met zo'n honderd acts, waaronder Run D.M.C., Levellers, Skik. Tijd en plaats: vr 5 en za 6 juni, recreatieterrein De Groene Ster in Leeuwarden.

In de weilanden, in de omgeving van recreatieterrein De Groene Ster bij Leeuwarden, liepen afgelopen vrijdag en zaterdag zo'n zesduizend jongeren rond. ze waren gekomen voor de muziek of gewoon voor de gezelligheid. In vijf grote tentenwas het twee dagen feest. Pilletjes konden worden getest, bier vloeide rijkelijk en de vette happen dienden als bodem. Het Frozenland-Festival kwam vrijdag halverwege de middag langzaam op gang en zaterdagavond was het overtrekkende noodweer spelbreker en zorgde ervoor dat het festivalgevoel jammerlijk een vroege dood stierf. In de dance-tent moesten als gevolg van het slechte weer een aantal optredens zelfs worden afgelast.

De opzet van Frozenland deed sterk denken aan die van Lowlands, het driedaagse popfestival dat jaarlijks in de Flevopolder plaats heeft. Bewust was gekozen voor kwantiteit, zodat zoveel mogelijk jongeren zich aangesproken zouden voelen. Festivals, compleet met camping, doen het immers bijzonder goed. Het zwaartepunt van het programma lag op de tweede dag. En wie alles wilde zien, kwam ogen en oren tekort. (...)

De skate-tent Comet bood onderdak aan punk, hardcore, hiphop en andere muziek waarop het cool skateboarden is. Daarvoor was een aparte vloer aangelegd waar als het droog was gretig gebruik van gemaakt werd. Lekker hard kon dat gaan op het keihard beukende trio Kepone, op Better Than A Thousand (met zanger Ray Cappo van Shelter) en wat relaxter op de rappende Zombi Squad. Nooit was het overigens echt druk in deze tent. Datzelfde gold voor de tent die 24 uur per dag geopend was. Ook daar Groninger inbreng, onder meer van de Dichters Uit Epibreren, De Vries-Talma-De Vries (Friestalige droogkomische voordrachten) en Duystr (poëzie op experimentele muziek). Hun voordrachten konden echter nauwelijks een luisterend oor vinden. (...)

De grootste namen stonden in de zogenoemde Galaxy-tent. De Heideroosjes en Osdorp Posse kregen het massaal toegestroomde publiek wel in beweging. Dat gold minder voor Posies, Senser en Cardiacs, die alvast de toon zetten voor de doommetal van het afsluitende Cradle Of Filth. De enige echt grote naam was Run-D.M.C. De Amerikaanse rappers bouwden er aan het eind van de eerste dag, na lang wachten hun feestje. Ook Drenthes trots Skik kreeg de tent vrijdag op de kop, waarna de Newyorkse cult-diva Lydia Lunch de stemming behoorlijk wist te drukken met haar deprimerende, feministische nachtclub-poëzie. Vrolijk werd je er niet van, maar op zich was het een verademing dat iemand niet geforceerd probeerde de leukste thuis te zijn (...).
(Peter van der Heide, Groninger Dagblad, 8-6-98; met foto van Bart FM Droog door Hoge Noorden/Jacob van Essen).

naar boven



EPIBREREN WORLDWIDE

Het tweede Dichters uit Epibreren-optreden op Oerol was live te zien en te horen op de Vara-internetsite.
(Vara-internetsite, 17-6-98)

naar boven



DE WAANZIN VAN EPIBREREN

Poëzie

Ze zijn niet speciaal gek op Carmiggelt en ontlenen hun naam dan ook niet aan het door hem uitgevonden werkwoord, maar aan een eens bestaand gezelschap 'Epibreren'. Een aantal poëten uit dit gezelschap ging apart optreden, en noemde zich Dichters uit Epibreren. Toen ze hoorden dat mensen in een atlas op gingen zoeken waar dat lag, verzonnen ze het één na kleinste waddeneiland.

Ik zat vooraan, met mijn voorhoofd vrijwel tegen een versterker, toen het eerste gedicht door de Idolize(1) schalde. Hijgend, kreunend, gillend, vernietigend, fluisterend, gruwend, schreeuwend, indoctrinerend en opzwepend worden de verzen van Bart FM Droog en Tjitse Hofman door de microfoon naar de hoofden van het publiek geslingerd. De wereld van Epibreren is een duistere, waanzinnige: er wordt verhaald over dood, verderf, ongeluks, seks en techniek. Toen ik met suizende oren eens ging testen tot waar op het eiland hun waanzin verstaanbaar was, stopte ik bij het fietsenterrein van Westerkeyn waar elk woord en elke klank nog te onderscheiden was.

Jan Klug ondersteunt de gedichten van Droog en Hofman op spectaculaire wijze. Hij drumt met zijn handen op de microfoonkop, hist en hijgt, bespeelt vreemdsoortige instrumenten en leidt toch geen enkel moment de aandacht van het publiek af. Hij noemt zich met recht 'soundscape-creator'. De geluiden die hij voortbrengt worden deel van de poëzie.

Beide dichters leven hun werk uit op het podium. Waar achter de Idolize, in afwachting van hun optreden, nog vrij normale jongens stonden, begeven zich twee uitzinnigen met maaiende armen, vertrokken bekken, strompelend en vallend over het toneel. Nu eens lijken de woorden van de een een spastische uitwerking te hebben op de ander, dan weer bewegen twee monden synchroon en hoor je één stem die bij beide zou kunnen horen.

De blauwe zeehonden Hans en Joppe, speciaal uit Epibreren overgevaren, krijgen het tijdens de voorstelling zwaar te verduren.

De stand-up poetry van de Dichters uit Epibreren is een belevenis. Na het optreden is de speciale Oerolbundel te koop. Geen aanwezige zal de gedichten nog kunnen lezen zonder de stemmen te horen, de bassen te voelen en de verwrongen gezichten voor zich te zien.

(Jesse Goossens, De Morgenster (dagelijkse Oerolkrant), 18-6-98, met foto van Tjitse Hofman door Seppe Ruberti)

1. 1 Idolize = spiegeltent op centrale festivalterrein Westerkeyn.

naar boven



ETEN OF GEGETEN WORDEN IN OEROL-NATUUR

(...) Ondanks de gestaag vallende regen was de tent niet half zo vol bij Dichters uit Epibreren. De activiteiten van dit Groninger poëtengezelschap vielen niet bij iedereen in goede aarde. Maar wie nog dacht dat poëzie uitsluitend gebaat is bij stoffige voordrachten, werd door dit energiek spuiende clubje, ondersteund door een knorrende baritonsax, een irritante bak elektronica of een loeiende didgeridoo, wel op andere ideeën gebracht.
(Jacob Haagsma, Leeuwarder Courant, 19-6-1998)

naar boven


PODIUM NOORD

Televisie-item over Groninger acts op Oerol, met De Dichters uit Epibreren en Jammah Tammah.
(TV-Noord, 19-6-1998)

naar boven



TOESCHOUWERS ZINGEND TEN ONDER

Op Oerol komt het eilandgevoel steeds dichterbij

Mensen als meeuwen en mensen als drenkelingen. Tijdens het Oerol festival is de bezoeker meer dan alleen een passieve toeschouwer. Dit laatste weekeinde verwacht het eiland nog eens duizenden bezoekers. (...)

Dit verbroedert. Niemand kan genoeg krijgen van de glaasjes juttersbitter die bij het kampvuur wordt uitgeschonken. een oud-Terschellinger haalt roemruchte herinneringen op. Het eilandgevoel komt steeds dichterbij; van gedroomde meeuw zijn we ineens bijna-drenkeling. Vastelandbewoners die we zijn, koesteren we ineens alle warmte voor jutters. Er is nog een weekeinde Oerol te gaan. Vergeet niet de heksachtige vuurvreters te zien, in hun rode gewaden, op de duintoppen. Alsof het eiland brandt. En dan zijn er de dichters die Zogpoëzie schrijven, wat dat ook mag betekenen. In elk geval schuimt en bruist het in hun verzen. Bart FM Droog laat ons in het woorddronken gedicht 'Oerol' weten: 'De Carmina Burana zingend/ togen wij naar het noorden/ om met zeehonden op te zwemmen/ in het zog van het eiland.'
(Kester Freriks, NRC Handelsblad, 20-6-98)

naar boven



35.000 MAN OP OEROL FESTIVAL

Terschelling - Het Oerol Festival op Terschelling is dit jaar door 35.000 bezocht. De organisatie had gehoopt op hetzelfde aantal als vorig jaar, toen 45.000 tot 50.000 op het spektakel afkwamen. Wel zijn er 10.000 toegangskaarten meer verkocht, omdat er dit jaar meer kaartjes beschikbaar waren voor meer voorstellingen.
(Nieuwsblad van het Noorden, 22-6-1998)

naar boven



OEROL: MINDER BEZOEKERS KOPEN MEER KAARTJES

Gisteravond namen kunstenaars en publiek afscheid van het Oerol Festival op Terschelling. Meer dan veertigduizend bezoekers togen de afgelopen tien dagen naar het waddeneiland. Volgend jaar is het festival er weer, maar dan met nog meer kunstenaars die uitzwermen over het eiland. (...)

Het festival telde dit jaar ongeveer veertigduizend bezoekers. Minder mensen werden naar en van Terschelling vervoerd dan vorig jaar, toen het festival naar schatting 45.000 bezoekers trok. Maar de bezoekers maakten wel beter gebruik van het festival: er werden meer kaarten verkocht dan vorig jaar.

De tienduizenden bezoekers stellen natuurlijk grote eisen, vooral aan het transport per veerboot. Een kleine achthonderd passagiers moesten gisteravond, terwijl ze met de boot van half zes wilden vertrekken, tot half negen wachten. Organisator Joop Mulder geeft toe dat hij zulke aantallen nooit had verwacht. (...)
Kester Freriks, NRC Handelsblad, 22-6-1998)

naar boven



MENNO WIGMAN: DICHTER, DRUMMER, SALETJONKER

(uit een interview met Menno Wigman)

"Maar ik vind het van durf getuigen om bevattelijke mededelingen te doen in poëzie. Adorno zou me waarschijnlijk een onnozel iemand vinden."

Toch bespeurt Wigman wel iets van een omslag. Een dichtende leeftijdsgenoot als Ruben van Gogh ligt er bijvoorbeeld niet wakker van dat zijn gedichten toegankelijk zijn. :De boel wordt opengebroken. Het is ook noodzakelijk dat dat gebeurt, kuist omdat er zo weinig poëzielezers zijn. Waarom zou je je dan nog meer vervreemden van je eventuele lezers dan je toch al doet? Ik wil begrepen worden door iedereen die Nederlands kent."

Ook van buitenaf wordt steeds fanatieker gepoogd de poëzie weer aan de man te brengen. Vooral de koppeling van gedichten aan (pop)muziek is daarbij een veelgebruikt wapen, zie festivals als Crossing Border en Double Talk,en groepen als De Sprooksprekers en De Kift.

Maar Wigman is sceptisch over deze vermenging van vormen. "De combinatie popmuziek-poëzie heeft vaak iets verwrongens. Meestal legt een van de twee het af: de teskt of de muziek. Dan heb ik liever echte popmusici als Nick Cave of Morrissey. Dat zijn zangers/dichters die weten hoe ze een popnummer moeten maken."

"Maar", haast Wigman zich te zeggen," het is unfair van me om al die initiatieven meteen af te schrijven. Ik zie ook wel goede dingen. Arjan Witte en Tommy Wieringa bijvoorbeeld met hun Donskoy, of De Dichters uit Epibreren onder de bezielende aanvoering van Bart FM Droog. Laat ik zeggen dat ik er voor mijzelf niet veel voor voel om muziek te gebruiken als ik mijn gedichten voorlees."
(Thomas van den Berg, Het Parool, 3-7-1998)

naar boven



AANBEVELING

(...) Maar er zijn een aantal dichters van wie ik me niet kan voorstellen dat iemand ooit het idee opgevat heeft om te proberen hen te verheffen naar Internationale Glorie, terwijl ze zich er absoluut voor lenen. Omdat ze, zeker naar buitenlandse maatstaven, gewoon heel cool zijn. (...)

Ik bedoel er alleen maar mee: het is, zeg ik u, overal hoog tijd voor de doorbraak van 'The Dutch Drowgklowten!'. Er zou acuut een soort bloemlezing, in het Engels, van een selectie van de gedichten van bijvoorbeeld Ruben van Gogh, Hagar Peeters, Bart FM Droog, Paul Jenander Singh en Ingmar Heytze moeten verschijnen.

Het ook al in het buitenland niet bestaande Nederlandse cabaret aangevuld met een paar emmers relativeringsvermogen. De wonderlijke, vrolijke verschijningen van voornoemden gemengd met de kwetsbare, moedige openheid van zaken. Dat laatste typeert een nieuw slag heren aan het firmament - het geldt natuurlijk omgekeerd voor Hagar Peeters, wier vrouwelijke kracht eerdergenoemde landvreugd tot zeurend veenlijk reduceert. Maar bovenal het poëtisch vermogen om nog ontroering tussen alle aangeboden sentimentaliteit en banaliteit uit te trekken, zou - ik voel het aan het enige marketingseksteroog dat ik nog niet met de pedicureset te lijf ben gegaan - onmiddellijk een grote impact maken. (...)
(Natasha Gerson, Vrij Nederland, 1-8-1998)

naar boven



KORTOM

Epibreren Ook Bordelaise literair staat op ontluiken. Morgen komt Tjitske Hofman het literaire café-seizoen aan het Huygenspark 20 openen. Tjitske is van de groep Dichters uit Epibreren, die net zo uitzinnig is als de naam en inmiddels heel Nederland al plat heeft ge-epibreerd. Ze is vergezeld van een bassist, aanvang 22 uur met open podium.
(Haagsche Courant, 26-8-98)
[betrof het hier een ons onbekende zus van Tjitse Hofman - BfmD?]

naar boven



JE KUNT ALLEEN MAAR HUILEN VAN ONMACHT, OF ZO

BART FM DROOG, DICHTER

Bart Droog (Emmen, 1966) is mede-oprichter van De Dichters uit Epibreren, met wie hij nu werkt aan een cd-rom. Verder is hij uitgever en hoofdredacteur van de Rottend Staal Nieuwsbrief, bedenker van de Rottend Staal Cultuur Award die jaarlijks wordt uitgereikt aan een spraakmakende Groninger kunstenaar. Na vele in eigen beheer uitgegeven bundels is Deze Dagen (48 pag. 19,90; Passage, Groningen) zijn eerste officiële dichtbundel. De bundel wordt morgenavond om 21.00 uur gepresenteerd in café Koekkoek in Groningen.

"Soms wordt ik tegen de avond wakker met een zin in mijn hoofd."

Het hoofd van dichter/performer Bart FM Droog zit vol met zinnen en met beelden vooral. Soms wordt die ene zin uiteindelijk een gedicht. "een gedicht moet vooral beeldend zijn. Ik heb een hekel aan die nepgedichten waar het alleen maar over gedachten en denken en dromen gaat. Van die saaie Nederlandse gedichten over verliefdheid op het kassameisje. My God!"

Ook de kamer van Droog is vol. Alsof er een bom is ingeslagen. De man heeft het zo druk, dat het aan kant maken van een kamer waarschijnlijk weinig prioriteit heeft: hij reist het hele land af om in kraakpanden, kroegen en jongerencentra zijn gedichten voor te dragen. vaak samen met zijn collega, de performing-poet Tjitse Hofman en muzikant Jan Klug, met wie hij de groep De Dichters uit Epibreren vormt. Op gezette tijden bestookt hij de wereld met de Rottend Staal Nieuwsbrief. Rottend Staal is Droogs eenmansuitgeverij. "De Nieuwsbrief is het grootste onafhankelijke poëzietijdschrift in Nederland." Eigen verzen drukt hij er in af, maar ook die van collega's als Tommy Wieringa, Arjan Witte en Ruben van Gogh. En dan tapt hij ook nog regelmatig bier in nachtcafé Koekkoek. "En weet je waar ze heen gaan als je om een uur of zeven 's morgens de deur achter ze dicht doet? Naar de Cinema Bar. Die is vierentwintig uur per dag open. Het is niet te geloven."

De carrière in de horeca begon de literaire loopbaan toch een beetje in de weg te zitten. "Tegen de tijd dat je wakker wordt, gaan de mensen die je spreken wilt alweer naar huis. Je slaapt tijdens kantooruren."

En daarbij: wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het werken in de nachtploeg na je dertigste zo zijn sporen begint achter te laten, doceert Droog.

Vandaar dat hij zijn loopbaan in de horeca voortzet bij het Schouwburgcafé. Bovendien valt die transfer - alsof alles met alles te maken heeft - samen met de publicatie van Deze Dagen, Droogs eerste poëziebundel.

"Een overzicht van deze eeuw, zou je kunnen zeggen."

- Veel krijgsgeweld.

"Zo was het in deze eeuw. Het trekt me. Als kleuter al, ik kon nog niet eens lezen, bladerde ik in oorlogsboeken."

- Wat vonden je ouders daarvan?

"Die hebben zelf in het leger gezeten, allebei. Mijn moeder was telefoniste bij het Vrouwelijk Hulp Korps. Mijn vader was eerst tolk bij het Amerikaanse leger. Hij had getekend voor de duur van de oorlogshandelingen. De politionele acties in voormalig Indië bleken daar ook onder te vallen. In 1948 kostte een handgranaat hem een arm. Toen kwam hij thuis. Ik vind het interessant om te weten hoe andere mensen zich gedragen in extreme omstandigheden."

Hoe hij zichzelf gedraagt in dergelijke omstandigheden, daarvan heeft Droog een aardig beeld sinds hij in Roemenië in een contrarevolutie terechtkwam. Het was 1990. Met een paar vrienden trok hij rond in een Mercedesbus. "We keken naar het WK Voetbal. Roemenië speelde ook en ineens werd de uitzending onderbroken. Iliescu, de president, riep het volk op om naar Boekarest te komen om daar de democratie te beschermen tegen 'joden en kapitalisten' die de mijnen wilden sluiten. De mijnwerkers waren de best betaalde beroepsgroep in Roemenië. Dus dáár wilden we bij zijn."

Hij zag in Boekarest, recht voor zijn auto, een man met ontbloot bovenlijf de straat oprennen. Met zijn van rellen doortrokken verleden in de kraak- en punkscene dacht Droog nog: "Hé, wat leuk! hij heeft uit protest zijn hele bovenlijf rood geschilderd." Door de panoramische ruit van zijn bus zag Droog hoe de man door mijnwerkers met bijlen en knuppels dood werd geslagen. "Alsof ik naar een filmscherm zat te kijken. Heel raar hoe je dan reageert. Je kunt eigenlijk alleen maar huilen van onmacht, of zo."

Vandaar dat krijgsgeweld in strofen als deze: 'het ene postkantoor was opgeblazen / het andere belegerd / geen doorkomen aan'. En dan krijgt Droog nog wel eens voor de voeten geworpen dat de dingen die hij in zijn gedichten beschrijft 'ongeloofwaardig' zijn. Het is maar wat je meemaakt en waar je oog voor hebt. Laatst nog een gijzeling bij Kortrijk. "We reden in een dikke huurbak door België. Ik moest nog naar Kortrijk om een doos boeken op te halen. Staat heel Kortrijk op de kop! Franse gangsters waren gevlucht, een huis binnen gedrongen en hadden moeders en kinderen gegijzeld. En de mensen bij wie ik die boeken haalde zaten er op de tv naar te kijken. Terwijl het honderd meter verderop gebéurde!"

Zo nu en dan komen de belevenissen in een gedicht terecht. "Maar nooit direct. Vaak pas tijden later. En als het verband houdt met andere dingen."

Langzamerhand beginnen in het leven van Droog de dingen een nieuw verband te vinden. Alsof alles inderdaad met elkaar te maken heeft. Hij werkt niet meer hele nachten door, waardoor er meer tijd vrijkomt voor optredens. En voor die optredens hoopt hij eindelijk wat subsidie te krijgen. Zijn dichtbundel moet hem daarbij helpen. "Ik hoop dat deze bundel mijn leven ietsje makkelijker maakt."
(Bram Hulzebos, Nieuwsblad van het Noorden, 25-9-1998)

naar boven


FESTIVAL OF WRITING

After a short break, the Dutch performance poets "Dichters uit Epibreren" introduced us to a completely different type of poetry. There was a wide range of emotions as the performance continued. Some found it exhilarating, others were unmoved.

(uit: Link, the magazine of the National Association of Writers' Groups, Engeland, oktober 1998)
naar boven


DICHTERS UIT EPIBREREN

Als een Mozes door de Waddenzee

Drie heren uit Groningen maken al enkele jaren het alternatieve muziekcircuit onveilig met een ongewone combinatie van gedichten en muziek. Bart FM Droog en Tjitse Hofman zijn de dichters, multi-instrumentalist Jan Klug verzorgt de muziek. Onlangs is een demo-versie van een te verschijnen cd-rom uitgekomen.

Voor wie het niet weet: het werkwoord epibreren is uitgevonden door Simon Carmiggelt. het betekent zoiets als niets doen. De naam Dichters uit Epibreren dateert van een groot feest in een villa ergens in Friesland. Daar trad een trommelgroep op waar één van de huidige dichters in meespeelde. Die groep heette Epibreren. Toen hij later met enkele dichters ging optreden ontstond vanzelf Dichters uit epibreren. In de afgelopen vier jaar is de naam steeds meer een eigen leven gaan leiden. Zozeer zelfs dat sommigen denken dat Epibreren een dorpje ergens in Groningen is. Van die verwarring maakt de groep nu gebruik door van Epibreren een klein virtueel eiland te maken in het Waddengebied ergens boven Groningen. Op het eiland heerst natuurlijk veel literatuur en muziek. Het eiland is te bezoeken op een cd-rom die binnenkort uitgebracht gaat worden. Aangezien het om een zeer kostbaar project gaat, zullen er nog een aantal sponsors gevonden moeten worden die zich op Epibreren willen 'vestigen'. een voorproefje van de cd-rom is overigens ook te zien op internet (www.madmedia.nl). eerst moet je het eiland vanaf de dijk in Noord-Groningen zoeken en dan maak je de reis er naar toe als een Mozes door de Waddenzee, maar dan over een autoweg. Als er dus iets boven Groningen gaat, dan is het Epibreren.

Geen hond

De dichters treden het liefst live op, omdat de gedichten dan het beste tot hun recht komen. Bart: 'Het visuele aspect is erg belangrijk, maar ook de manier waarop je een gedicht voordraagt. Op dat moment bepaal jij namelijk als performer hoe een gedicht verteld wordt, waar de klemtoon ligt, of welke grap erin verborgen zit. Dezelfde teksten in boekvorm werken heel anders.' Jan: 'Bovendien ben ik er dan niet bij, dat maakt een gedicht ook al anders.' Bart: 'Wij kiezen voor optredens omdat we dan mensen bereiken die normaal gesproken nooit een gedicht zouden lezen. Mensen die poëzie helemaal niet gewend zijn. Als een boek met onze gedichten in een jongerencentrum ligt, leest geen hond het.' Tjitse: 'Het is een goede manier om aandacht te trekken. Zo van: hé, dit is toch wel interessant. Als mensen de gedichten eerst gezien en gehoord hebben, zullen ze gedichten ook eerder gaan lezen.'

De Dichters uit Epibreren zijn actieve baasjes. Ze treden vrij vaak op en publiceren elk kwartaal de Rottend Staal Nieuwsbrief. Hun gedichten zijn te lezen in de bundels Randweg (niet meer verkrijgbaar), Het Hogere Noorden (Passage, 1997) en in Double Talk (Arbeiderspers, 1997). Naar aanleiding van het optreden op het Oerol-festival dit jaar is een boekwerk uitgebracht met gedichten en enkele interviews (Rottend Staal Publicaties, 1998).

Verder verschijnt binnenkort van de hand van Bart FM Droog de dichtbundel Deze Dagen (Passage, 1998). Tjitse hoopt volgend jaar een solo-bundel uit te brengen.

Melodietjes

Wat De Dichters uit Epibreren zo bijzonder maakt, is de speciale combinatie van gedichten en muziek. Bij optredens flitsen de gedichten over het podium, om de beurt gebracht door een van beide dichters. Soms worden de gedichten met kracht over het publiek uitgespuugd. Verder worden ze nooit voorgelezen, maar altijd uit het hoofd voorgedragen. Hoewel de gedichten heel dominant gebracht worden is de muzikale omlijsting heel belangrijk. De gedichten en de muziek ontstaan na elkaar. Dus het muzikale aspect wordt er altijd achteraf aan toegevoegd. Jan: 'Eerst lees ik de gedichten, of beter: zij dragen het voor. Dan bepaal ik de sfeer, of zij geven de sfeer aan en ik ga dat vertalen in geluiden. Ik speel niet echt melodietjes of zo. Mijn muziek moet de aandacht niet van het gedicht afleiden, maar vooral ondersteunen. Er blijft veel ruimte voor improvisatie op het podium. Soms groeien gedicht en muziek heel erg naar elkaar toe en speel ik altijd hetzelfde. Dan is dat de beste manier om het gedicht kracht bij te zetten.'

Bart: 'Als tekst en muziek een hypnotiserend geheel gaan vormen, vind ik het het mooiste.'

Dode dichters

Grafvelden, loopgraven, overlijdensadvertenties, snelwegen, grenzen. Bart is duidelijk niet de vrolijkste van het stel. Op het podium heerst er bij hem meer een grafstemming dan bij Tjitse. Deze is iets 'lichter' en ook iets vager.: 'Tja, iedereen die iets maakt heeft wel ineens iets en dat noem je dan inspiratie. Soms borrelt er wat er wat van binnen en dat moet dan naar buiten, dat overkomt je. Soms gebeurt er ook niets. In feite moet je er steeds mee bezig zijn. Je bent een observator.'

Bart: 'Ja, en je bekijkt dingen vanuit een bepaald perspectief en dat is niet altijd hetzelfde.'

Tjitse: 'Maar dat niet alleen. Ik probeer ook sferen te creëren en teksten te 'beeldhouwen'.'

Daarnaast putten de Dichters uit Epibreren ook uit het verleden. Als laatste passeren daarom een aantal dode dichters de revue: Jan Arends, Slauerhoff, Bertolt Brecht, Thomas Moore, Jan Campert ('de vader van Remco'), Johnny van Doorn ('ook al voor zijn dood'), Deelder ('niet dood, maar die gaat nog dood') en Shane MacGowan ('ziet er dood uit').
(Ger Mug, Fret, 1 oktober 1998)

naar boven



ROTTEND STAAL NIEUWSBRIEF

Rottend Staal (nr 32 t/m 35; Violenstraat 25a, 9712 RD Groningen) is zeker geen nectar. Als nieuwsbrief is het vooral een orgaan van een aantal relatief jonge podiumdichters. Deze dichtersbent is zelfs internationaal aan het epibreren. Een gesloten groep lijken zij niet te vormen, maar Bart FM Droog, Tjitse Hofman en Jan Klug lijken de kern van deze Groninger School te vormen. Daarnaast komt men namen tegen als Ruben van Gogh, Ronald Ohlsen, Arjan Witte en Ingmar Heytze, waarvan sommigen eerder tot de Utrechtse Maffia gerekend kunnen worden. Eenkennig is dit gezelschap niet, want ook van Hans Plomp, Hannie Rouweler, Serge van Duijnhoven, Menno Wigman, Tommy Wieringa, Herman J. van den Bold, Dorpsoudste de Jong en anderen trof ik gedichten aan.

Behalve veel gedichten en een agenda met aankondigen van wat er zoal aan poëzietheater in Nederland en omstreken te beleven valt, staat er veel nieuws in het blad. Nog meer informatie valt op te diepen uit een handige, bijgeleverde diskette. Daarop staan alle voorafgaande nummers van Rottend Staal. Ik kom te weten dat Rottend Staal een collectief is, oorspronkelijk bestaande uit drie dichters en een muzikant, en daarnaast een uitgeverij die behalve de nieuwsbrief ook dichtbundels publiceert. Een overzicht van alle activiteiten, publicaties, recensies, interviews en zelfs van de merknamen van de automobielen waarin de leden zich verplaatsen vullen de informatie aan.

Met het zomernummer van 1998 introduceert het harde kern-lid Bart FM Droog als nieuwe stroming de zogenaamde "Zog"-poëzie die volgens hem vooral vervaardigd wordt door Herman J. van den Bold. Het lijkt mij vooral goede poëzie voor op de planken en minder voor op papier. De Dichters uit Epibreren gaan met poëzie om zoals voetbalsupporters met hun favoriete spel. Vitaliteit, enthousiasme en zelfs bevlogenheid lijken mij de wachtwoorden die bij dit Rottend Staal behoren. Geen literatuurwetenschappelijk gelul, niks statuszoekerij, maar gewoon gedichten onder de mensen brengen lijkt hun doel. Heere Heeresma heeft wel eens een onderscheid gemaakt tussen letterkundigen en schrijvers, die volgens hem niets met elkaar te maken hebben. Het zal duidelijk zijn waarbij Bart FM en consorten gerekend moeten worden. Zolang er nog dergelijke types rondlopen, is er met de poëzie en de literatuur nog niks aan de hand. Of beter: is er gelukkig nog van alles aan de hand.
(Karel ter Voorde, Schoonschip 93, jaargang 5, nr 3, september/oktober 1998)

naar boven



Poëzie op het poppodium

Gebeurtenis: Life, Liberty and the Pursuit of Poetry Tour. Gezien: 21 oktober in Vera, Groningen.

Na een genoeglijk en opvallend authentiek, zij het niet bijster bijzonder bluesavondje met Elmo Williams en T-Model Ford, afgelopen zondag, had Vera gisteravond een ander programma-onderdeel van het Haagse Crossing Border festival over de vloer: de Amerikaanse Life, Liberty and the Pursuit of Poetry Tour. Inderdaad, een hele mond vol voor enkele levendige voordrachten en een hoop kunstig gebakken lucht, waarmee de gedachten als vanzelf alle kanten op werden geblazen.

Spreekstalmeester Bob Holman en de Groninger dichter Bart Droog zetten meteen de lijnen uit. Holman, die zijn 'cool' en lepe voorkomen zozeer van de beat generation heeft afgekeken dat het de persiflage al weer ver voorbij was, zag er de grap wel van in dat hij werd aangekondigd als de Amerikaanse 'Droog'. En dus droeg het boegbeeld van de Amerikaanse spoken word-beweging samen met Droog een duo-gedicht voor, waarin T.S. Elliott en de dood van de poëzie werden gedeclameerd.

Het onderhoudende duo leerde dat je het lijk der poëzie nog aardige bokkesprongen kunt laten maken als je performance maar goed is, en je jezelf en de pre-millennium tension om je heen kunt relativeren. Bij een mindere god als Beau Sia dwaalden de gedachten ras af: spoken word op het lokale poppodium, hoe zat dat ook alweer?

Zaten de beat poets in de jaren '50 tot aan hun sik in de jazz, later werd de link met rock 'n' roll gelegd, en dat is lang zo gebleven. Begin jaren '80 kwamen in Vera bijvoorbeeld de punkdichters John Cooper Clarke en Atilla the Stockbroker langs. William Burroughs liet aansluitend helaas verstek gaan, maar even later zaten we toch mooi op de harde mensavloer te luisteren naar Allen Ginsberg.

En toen werd het stil, qua spoken word, hoewel er de laatste jaren veel gesproken woord komt van het Groningse Epibreren. In Amerika is dat welk even anders, en dan gaat het niet eens over rap. MTV-Awards, Lolapallooza, het bloeiende platenlabel Mouth Almighty: spoken word doet het goed aldaar. Niet zo gek overigens, want de basis daarvoor werd in de jaren '80 al gelegd door mensen als Henry Rollins - hoor bijvoorbeeld de dubbel-lp English as a spoken language. Veel tijd om bij zulke zaken stil te staan kreeg je overigens niet. Na een mopje oeverloos gezwatel van de een volgde vaak weer een lucide moment van een ander, en zo flitste het af en aan bij deze kinderen van de zap-generatie, die natuurlijk niet zonder muziek kan. Op dit punt onderscheidde de donkere Mike Ladd zich met vloeiende rap/triphop die het midden hield tussen, pak 'm beet, Bobby Sichran en The Last Poets (net als de rest ook verkrijgbaar op cd).

Na een uurtje sloeg men evenwel collectief aan het luchtbakken. Holman zat als 'Burroughs' achter de typemachine een gedicht aan beat poet Neil Cassady op te dragen, terwijl Wammo en Ladd muzikaal wat aan het improviseren sloegen.

De enige die wat langer op het netvlies bleef hangen en terloops ook de tijdgeest aardig verwoordde, was Maggie Estep. Estep las een extreem pornoverhaal voor met een intonatie en een kadans waaraan geen ontsnappen mogelijk was. Zij was echter niet de hoofdpersoon, verzekerde ze steeds giechelend. Maar: "Ik schreef het voor het geld en jullie betalen om het te horen." Estep had de grootste lol. En wij, als handjevol publiek, op dat moment niet minder.
(Siebrand Vos, Nieuwsblad van het Noorden, 22-10-98)

naar boven



"DIE DICHTER AUS EPIBREREN" IN OLDENBURG

Schon zeit einigen Jahren wissen diese Herrschaften, ihre Publikum im In- und Ausland mit ihrer verblüffenden und lautstarken Rappoesie in Erstaunen zu versetzen: das Groninger Ensemble 'Die Dichter aus Epibreren". Es ist nicht ganz zufällig, dass die Dichter ihre Werke auf eine Weise präsentieren, die eher an Pop und Theater, als an die üblichen Pultlesungen erinnert.

"Mit unserer Arbeitsweise wollen wir zeigen, dass Poesie nicht langweilig und kompliziert sein muss, sondern spannend und zugänglich sein kann", so Bart FM Droog. "Wir lesen nichts vor; das würde dem Zusammenspiel mit dem Publikum nicht zugute kommen. Wir können unsere Texte auswendig und wissen, dass sie so viel besser rüberkommen".

Die "Dichter aus Epibreren" haben sich im März '94 zusammengefunden und bestürmen seitdem die holländischen und belgischen Bühnen. Seit Februar dieses Jahres zieht man in der Formation im Lande umher und wird dabei seit kurzem begleitet von zwei riesigen, himmelblauen Gummirobben, die einen festen Platz auf der Bühne haben.

Während der Vorstellung werden Bart FM Droog und Tjitse Hofman sowohl holländische als auch deutsche Texte zu Gehör bringen. Hierbei werden sie musikalisch begleitet von Jan Klug, der sich "Soundscape-Creator" nennt. Die Geräuschkulisse, die er mit seinen Instrumenten, seiner Stimme und diversen Tonverzerrungsgeräten schafft, verleiht die poesie Hofmans und Droogs eine zusätzliche dimension.

Das Groninger Ensemble "Die Dichter aus Epibreren" wird am Freitag, den 13. November in der Oldenburger Artothek in der Peterstrasse auftreten. Dort werden sie übrigens auch die zweite, neubearbeitete Auflage ihres Bandes Jawohl präsentieren. In diesem Buch findet man eine reiche Auswahl aus dem Werk von Hofman und Droog. Die Gedichte wurden von Jan Klug aus dem Niederländischen ins Deutsche übersetzt. Mit dieser veranstaltung wird die neue Saison der Les-Arten eröffnet.

(Mirjam van der Feen, Diabolo 11/98 - Die Stadtzeitung für Oldenburg und die Region, 25-10-98)

naar boven



In Nederland wil ik niet sterven. en in de natte grond bederven
.

Hoei! Naast striemende regens en straffe winden krijgen de bezorgers van de Literatief nu ook te maken met uitscheurende fietstassen. Flanor heeft namelijk zoveel nieuwe leden dat de oplage van dit prachtige blad verhoogd is! Je houdt er als bestuurslid je benen nauwelijks van op de grond. Tot iemand je vraagt of dat Literaire Dispuut Vlaanderen dan wel eens aan publiciteit doet. Zeker vergeten het plaatselijke opinieblad door te nemen.(...)

Na een aantal gezellige Flanorborrels (een SIBer: 'Wat is het druk op jullie borrels!') volgden in oktober drie Echte Avonden op rij. De heer van Berkel hield 13 oktober de Voorbeschouwing op de Van der Leeuwlezing van de Britse historicus Jonathan Israel. Een week later kwam gastschrijver Martin van Amerongen borrelen bij Flanor, na eerst de overgebleven tijd na zijn hoorcollege gevuld te hebben met borrelen mét Flanor. Een gezellige meneer dus. Op zijn knipogen na.

Verzopen kwamen 27 oktober zo'n 70 leden en geïnteresseerden in De Troubadour aan voor het optreden van de Dichters uit Epibreren. Door technische problemen (de tas met kool en sinaasappelsap meegenomen in plaats van die met snoertjes) duurde het even voor de heren op gang waren. Maar toen wierpen ze hun gedichten en andere geluiden dan ook vol overgave de zaal in! Ik was in elk geval onder de indruk van dit optreden. (...)
(Marjolijn Hovius, Literatief #2/13, 1-11-1998)

naar boven



Dichters uit Epibreren

Chaos in De Troubadour

Vanwaar komen de Dichters uit Epibreren? Mijn Grote Bosatlas kent geen plaats tussen 'Epernay' en 'Epinal'. Ook Van Dale geeft geen antwoord ('epenthetisch' en 'epicentrum'), het Nieuwe Groninger Woordenboek heeft geen ruimte tussen ep en epmhoezen en de knipselmappen van de Openbare Bibliotheek weten niet van Epibreren.

Dichters uit Epibreren is een dichterssamenwerkingsproject, een gezelschap dat her en der op een (literair) podium losbarst, ondersteund door muzikaal gepiep gebrom en gefluister. Zo zijn ze door mij gesignaleerd bij de USVA, in de Bunker, bij Frozen Land en natuurlijk vorige week in de Troubadour. Alle vier memorabele gebeurtenissen. Was het bij het Frozen Land moeilijk het handjevol toehoorders bij het optreden te betrekken, in de Troubadour was men wild enthousiast.

Wanneer de Dichters uit Epibreren aanwezig zijn, kun je (gelukkig) niet spreken van een doorsnee poëzie-avond. Op het podium vertonen diverse mensen hun kunsten. Zo probeerde Bart FM Droog, deze keer helaas niet in pak met luid stemgeluid zijn gedichten kracht bij te zetten. Tjitse Hofman daarentegen deed het publiek stilvallen met zijn fluisterende klanken en rollende ogen. De muzikale omlijsting van Jan Klug ging goed samen met dit dichtspektakel. Saxofoons, fluiten, een originele rioolpijpschuifsax: diverse muziekinstrumenten waren tijdens de voordrachten te horen. Geen doorsnee poëzie-avond dus. Geen monotone stemmen met lange stiltes en gapend publiek dat wacht op zijn beurt, aangezien op zo'n avond vaak degenen die voordragen tegelijkertijd het publiek moeten vormen. De Dichters uit Epibreren treden op, ze spelen een rol, die van kunstenaar, of, zoals voormalig lid Paul Jainandun Singh zichzelf noemt, woordenaar.

Naast poëzie is een verbindende factor tussen de dichters het hoge Noorden of Het Hogere Noorden, zoals een dichtbundel heet waarin gedichten van in Groningen levende dichters zijn verzameld. In deze bundel is een aantal bijdragen van de Dichters uit Epibreren te vinden. Volgens Bart FM Droog, de meest bekende dichter uit het gezelschap, is Groningen dé plaats op de wereld waar hij zich thuis voelt. Een gedicht in zijn nieuwste dichtbundel Deze dagen, met de naam Benzine-bar is ongetwijfeld voor veel Groningers zeer herkenbaar.

Misschien zie je Droog nog wel eens door de stad slenteren. Hij draagt vaak een imposant pak met stropdas en daarboven een arrogante, kaalgeschoren kop. Zelf ziet hij zich meer als een elf:

Droog, de Dichter

Ben een dartel mens
Die huppelt door de lanen
Lichtvoetig, gelijk een elf.

Naast de natuur ('te stappen in dit zuigende slijk/- dit weerzinwekkende moddergebied -/de Romeinen hadden gelijk:/dit is geen plaats voor mensen') zijn drank ('dans met de duivel, drink met de goden'), vrouwen ('Ik ken je alleen van achter') en het nachtleven ('de stad is duister/zo 's nachts/vanachter mijn zonnebril') veel voorkomende onderwerpen in hun poëzie.

Een ander terugkerend thema is de oorlog. Dit is opvallend aangezien de oudste van het dichterscollectief in 1966 geboren is. Droog merkt in een interview op dat de absurditeit van de Eerste Wereldoorlog hm interesseert. Vooral kerkhoven, de enige overblijfselen van oorlogen, maken indruk op de dichters:

Graven

Zerken stonden
jaren gebarsten
stenen

Mos bloeide eenzaamheid
lijken ontbonden
gedachten

vergeten

Soms echter valt een bezoek tegen: 'Brak de smaak bruin de koffie/ dampend in museumkot/ het verleden laat zich niet bezoeken'.

Valt een bezoek aan het verleden niet altijd mee, het bezoek aan Flanor toen de Dichters uit Epibreren optraden was zeker de moeite waard. Dit ondanks het wachten op Jan Klug die thuis een snoertje ging halen en terug kwam met de verkeerde AH-tas: sinaasappelsap en sla konden het technische probleem niet oplossen. Ook Marjolein raakte geïnspireerd ('De enquêtes moeten in een doos. Ik ben die doos').
(Menke Rozeboom, Literatief #2/13, 1-11-1998)

naar boven



Schrill im Spannungsfeld der schönen Künste

Auftakt zur neuen Reihe "LesArten"

Oldenburg - Daß die Artothek in der Peterstraße nicht nur ein Ort stiller kunstbetrachtung ist, merkten die Zuschauer am Freitag abend scnell. Schrill, ausgelassen und ironisch präsentierten sich die "Dichter aus Epibreren". Das Trio aus Holland bezeichnet sich als "grenzüberschreitende Sprachmacher" - und so präsentierten die Künstler Bart FM Droog, Tjitse Hofman und Jan Hendrik Klug eine außergewöhnliche Performance aus Musik, Poesie und Kunst. Passend zum Inhalt der Texte wurden Bilder aus dem Fundus der Artothek für die Dekoration ausgewählt.

Mit der Veranstaltung begann nun offiziell die Reihe "LesArten - Literatur im Spannungsfeld der Künste", die ein Gemeinschaftsprojekt des Literaturbüros der Stadt und der Artothek ist. Schon im Oktober 1997 machte das Büro mit einer Lesung von Klaus Nothnagel den Anfang für die Reihe. Sie soll nun in lockerer Folge fortgesetzt werden.
(Nordwest Zeitung, Oldenburg (D), 16-11-1998)

naar boven



Zonder publiekstrekkers geen publiek op TaalTheaterNacht

Gebeurtenis: 9e TaalTheaterNacht met o.a. TaalRonde, TaalStrijd en Het Verdriet van Drenthe door Rutger Kopland. Tijd en plaats: za 14 nov, De Muzeval, Emmen.

Het was nog nooit zo rustig op de TaalTheaterNacht. Met een bezoekersaantal van 175 heeft de negende editie van 'Hét literatuurfestival van Drenthe' een bedenkelijk dieptepunt bereikt. Zonder publiekstrekkers geen publiek, dat is dus duidelijk. een prominenter aandeel van amateurs mag sympathiek aandoen, het biedt geen soelaas. Het is dan ook de vraag of het festival in deze vorm de 21ste eeuw zal halen.

In het Slakkenhuis streden beginnende schrijvers om de eer in de finale van de TaalRonde. Ernstige aandacht, gespannen deelnemers en een beklemmend sfeertje. TaalTheater met Hoofdletters. "Ik heb zin in sex," zei Kathelijne Lanting aan het slot van een gedicht. Geen rimpeling trok door deze stille vijver. Later op de avond bleek dat zij gewonnen heeft. De jury had oog voor de verheven en gecontroleerde vorm van haar passies en verlangens. Andere deelnemers werden geprezen om hun "geserreerde formuleringen" en "cyclische structuren". Het werk van een enkele deelnemer vertoonde een gebrek aan gelaagdheid". Who cares? Deze jury is niet van de straat.

In de TaalStrijd voor jongeren won Irene Siekman in de categorie 12-16 en Sanne van der Graft bij de 16-plussers.

Annie van den oever praatte met Koos van Zomeren en ging in op - en bijna geheel op in - Dirk van Weelden. Gelukkig liet ze schrijvers zelf iets voorlezen. In een sfeervol verlichte maar bijna verlaten foyer waren Roemeense en Drentse schrijvers aan het woord. Ze vertaalden elkaars gedichten. een belangwekkend maar ook tamelijk bizar avontuur. In het Piepzaktheater stelde Remco Ekkers drie schrijvers aan twintig toeschouwers voor. Patty Scholtens kamelen- en olifantenverhalen werden door lege stoelen geabsorbeerd. Ik zag een cameraman van TV-Drenthe, wanhopig op zoek naar sfeer.

Rutger Kopland verzorgde het traditionele 'Verdriet van Drenthe'. Typisch Drents of niet, het verdriet krijgt bij Kopland nogal schaapachtige allures, blijft op de vlakte en bijt niet.

Na twaalven verdeelden enkele tientallen volhouders zich nog over drie locaties. De Dichters uit Epibreren hielden het na tien minuten voor gezien. Mathijs Deen beperkte zich wijselijk tot drie columns en voor Ruben van Gogh, op het grote kille podium, was de lol er om kwart voor één ook af. De boekverkoper hoopte nog steeds op klanten. Boven, in de artiestenfoyer, dronk men het verdriet van Drenthe weg.

(Peter van Strien, Drentse Courant/Groninger Dagblad, 16-11-98)

naar boven



Simplon Programma

Vrijdag 11 december: Tjitse Hofman is een van de befaamde Dichters uit Epibreren die deze avond alleen, met ondersteuning van een bassist, zijn voordracht houdt. De combinatie dichter en muzikant zie je de laatste tijd steeds vaker en in veel gevallen pakt het verrassend uit. De voordrager en de muzikant vullen elkaar prima aan en stuwen elkaar tot grote hoogten. Wat je van Tjitse kunt verwachten is dat hij als een razende zijn woorden uitspuwt of dat hij de vragen des levens aan het publiek voorlegt.

(Simplon Programmablad, 1-12-98)

naar boven



Ter redactie binnen gekomen

De Rottend Staal Nieuwsbrief wordt door haar makers gepresenteerd als 'het uithangbord van uitgeverij Rottend Staal Publicaties, en van de aan Rottend Staal gelieerde uitgeverijen'. De Nieuwsbrief, die eigenlijk meer een tijdschrift is, verschijnt iedere drie maanden en bevat dan 'contemporaine poëzie' van onder meer Tommy Wieringa, Ruben van Gogh, Ingmar Heytze en Arjan Witte. 'Het is nutteloos ongevraagde bijdragen voor de volgende Rottend Stal Nieuwsbrief in te zenden', waarschuwt het colofon: 'Wij komen U wel tegen.' Abonnee worden kan wel. Daartoe wende men zich tot de redactie van de Rottend Staal Nieuwsbrief, Violenstraat 25a, 9712 RD Epibreren.(Mens en Gevoelens #64, december 1998)

naar boven



De Avonden

Heere Heeresma Jr.: 'Vroeger drongen dichters zich niet op. In tegendeel, ze hielden zich liever op de achtergrond en lieten hun bescheiden gemompel in het geluid van alledag verloren gaan. Begrijpelijk, want op het schoolplein werden ze al geslagen. Maar nu is er een nieuw type dichter opgestaan, een zelfbewust en strijdbaar soort dat er zo niet goedschiks dan maar kwaadschiks voor zorgt dat zij worden gehoord: de podiumdichters. De in 1966 geboren Bart FM Droog hield op 17-jarige leeftijd het onderwijs voor gezien en ontvluchtte zijn geboorteplaats Emmen voor het zo veel levendiger Groningen waar hij ook nu nog woont. Gedichten schreef hij al sinds zijn dertiende, maar het was een optreden van Jules Deelder dat hem het lichtend pad van de performance wees. Op zijn vijftiende begon hij met optreden in cafés, jongerencentra, scholen en zelfs gevangenissen. In 1993 richt hij de uitgeverij Rottend Staal Publicaties op, waar hij zijn gedichten en die van gelijkgezinden in brochurevorm laat verschijnen. En met de nu 24-jarige collega-dichter Tjitse Hofman en de 27-jarige uit Duitsland afkomstige multi-instrumentalist Jan Klug vormt hij sinds 1994 het gezelschap Dichters uit Epibreren. Hijgend, kreunend, gillend, fluisterend schreeuwend en indoctrinerend dragen Hofman en Droog hun verzen over het voetlicht, ondersteund door Jan Klug met zijn rioolbuissaxofoon. Ze waren al te zien op festivals als Oerol en Lowlands, alsmede in Engeland, Duitsland en België. De gedichten die Bart FM Droog altijd uit het gemillimeterde hoofd voordraagt zijn onlangs in boekvorm verschenen bij uitgeverij Passage onder de titel Deze dagen, met als kloeke ondertitel gedichten uit de 20e eeuw. (...)

Sommige van jouw gedichten spelen zich af aan de zelfkant, wekken een suggestie van misdadigheid. Ook wordt enige wapenkennis gedemonstreerd. Zoals in het gedicht 'Kamagurka's Brixia'. Zou ik je mogen vragen...'

Droog: 'Jawel. De titel is al gezegd. België, 1996:

ik klik het magazijn
terug in de Brixia
elke kogel
maakt het zwaarder

zwart is de Brixia
gelijk de kleur
die mij bevalt
alsmede de nacht

voorbij Antwerpen
versmelt de weg zich
tot vierbaans, ja
terug naar Nederland

Hazeldonk de vaste stop
nachtbank in zeverland
de vaste wisselkoers
valt telkenmale nadelig.

Heeresma Jr.: 'Je hebt 'steevast' vervangen voor 'telkenmale'. Dat moet kunnen.'
Droog: 'Ojee, dan deed ik de oude versie.'
Heeresma Jr.: 'Wat ik heel mooi vind hierin is de zin (met Vlaamse tongval) 'zwart is de Brixia gelijk de kleur die mij bevalt'. Dat is zo Vlaams.'
Droog: 'Ik vind het Vlaams een hele mooie taal. Met woorden als 'langsheen', als in langsheen de bank in plaats van ik loop langs de bank.'
Heeresma Jr.: 'Wat is een Brixia?'
Droog: 'Een Brixia is een Italiaans handvuurwapen.'
Heeresma Jr.: 'Een pistool, revolver?'
Droog: 'Een pistool.'
Heeresma Jr.: 'Hoe zat het dan met die Brixia van Kamagurka?'
Droog: 'Ik schreef het gedicht kort nadat ik een optreden in Gent had, bij de Gentse Feesten. En daar overnachtten we (i.d.: De Dichters uit Epibreren) in de werkkamer van Kamagurka en in zijn werkkamer had hij een kapstok staan waar een Brixia op geschroefd was. En ik verveelde me een beetje en heb iets van twee uur lang met die Brixia zitten spelen door de lade er steeds weer uit te laten klikken. een heel mooi geluid.'
Heeresma Jr.: 'Dus je houdt wel een beetje van wapens?'
Droog: 'Ja, ik vind wapens te gek..'
Heeresma Jr.: 'Een behoorlijke kennis ervan, ook?'
Droog: 'Nou, kennis. Niet zo van dat als iemand mij een machinegeweer geeft dat ik helemaal uit elkaar kan halen en weer in elkaar kan zetten. Dat heb ik nog nooit gedaan. Maar ik vind het wel mooi, ik ken veel wapens. de schoonheid in wapens, de vormgeving vind ik erg mooi en ook de kracht die eruit kan knallen.'
Heeresma Jr.: 'De impact!'
Droog: 'Hoe klein een kogeltje is, dat een geweldige...'
Heeresma Jr.: 'Wat je ook doet met het publiek?'
Droog: 'Woorden zijn lucht, natuurlijk.'
Heeresma Jr.: 'Daarmee komen we ook aan een volgend aspect. Sinds 1994 vormen Tjitse Hofman, Jan Klug en jij 'De Dichters uit Epibreren'. Jullie treden op in binnen- en buitenland. Wat ik weten wil is wat trekt jullie in elkaar aan? Hoe hebben jullie elkaar gevonden?'
Droog: 'Gevonden eigenlijk geheel per toeval. We waren los van elkaar vier jaar geleden uitgenodigd om op te treden op een soort art-party in Villa Weltevreden in het pittoreske Paterswolde. Daar kwamen we elkaar voor het eerst tegen en we kregen de opdracht mee met elkaar even iets neer te zetten en... het klikte op de een of andere manier en daaruit zijn we ontstaan. Jan Klug is er twee jaar later bij gekomen. We zochten een invaller voor onze eerste muzikant en we hoorden van zijn bestaan. Tjitse is hem gaan uitchecken en dat beviel.'
Heeresma Jr.: 'Jullie beweren onder andere zogeheten zogpoëzie te maken. Je hebt daar een heel ingewikkeld manifest over geschreven. Een zin: 'Zogpoëzie is de afwijkende stroming rond obstakels in media die bewegen ten opzichte van het obstakel'.(Heere Heeresma Jr., De Avonden, VPRO-Radio, Radio 5, 2-12-1998)

naar boven



Optredens van de De Dichters uit Epibreren, 1998:

24-1-1998 De Nachten, DeSingel, Antwerpen. De Dichters uit Epibreren, Ruben van Gogh, Mustafa Stitou, Bart FM Droog, Serge van Duijnhoven, Joost Zwagerman, Kader Abdolah, Paul Bogaert, Carla Bogaards, Pieter Boskma, Rude Boy, Klezmic Noiz. Junkie XL, Zita Swoon, dj DNA, Bart Meulmans, Jan Hautekiet e.v.a.
27-1-1998 Zernike College, Haren De Dichters uit Epibreren, Karel ten Haaf, Simone Kolk, Ronald Ohlsen en Sieger Geertsma e.a.. Presentatie: Bart FM Droog
29-1-1998 Studium Generale, TU Eindhoven Ygdrassil en De Dichters uit Epibreren
30-1-1998 Poelestraat, Groningen De Dichters uit Epibreren
30-1-1998 Winterschrift / Winterschifting, Muziekcafé koekkoek, Groningen Duystr (Paul Jainandun Singh, Jan Klug, Wim Sebo, Ivo Bol); gevolgd door de NACHT DER GESCHIFTEN: De Dichters uit Epibreren, Albertina Soepboer, Tommy Wieringa, Arjan Witte, Martin Fraterman, in een grote sessie met een glansrol voor de muzikanten uit vele poëzie/miekgroepen: Tim van der Veer, Alex Burghoorn (Conceptinuity en Claxon), Jan Klug (Dichters uit Epibreren), Wim Sebo en Ivo Bol (Duystr)
2-2-1998 TV Noord Item over Winterschifting: met De Dichters uit Epibreren naar het Donskoi Ensemble en Ruben van Gogh & het J. Moods Quartet
15-2-1998 Valentijnsbenefiet, Stedelijke Muziekschool, Groningen De Dichters uit Epibreren ondersteund door het vijftigkoppige harmonie-orkest 'Harmonie 67'.
28-3-1998 Café het Zielhoes, Noordpolderzijl 4de verjaardagsfeest (I). Tevens overhandiging eerste exemplaar van de cd-rom door Joppe van der Spoel aan de Dichters, gevolgd door Feestelijk Gebak Eten in Café het Zielhoes te Noordpolderzijl, met uitgever Anton Scheepstra, vormgever Hans Hollestelle en auteur Ronald Ohlsen.
28-3-1998 De Bunker (t/o Huis van Bewaring), Hereweg, Groningen 4de verjaardagsfeest (II): De Dichters uit Epibreren, Arjan Witte en Tommy Wieringa, Herman J. van den Bold; Vaginia, de vouw met de sprekende poes; de bands Trumpf As (D) en Plan Kruut'ntoone, DJ's Trance-Juicer en Gnitsoo. Aanvang 21.30 uur
1-4-1998 Hotel Winston, Amsterdam De Dichters uit Epibreren, Eddy Koekkoek & Lou Leeuw, Zebra, Friction Freakball Foundation, Skabouters
23-4-1998 Bibliotheek Leer (D) Opening van de Bücherfrühling in Niedersachsen, met o.a. De Dichters uit Epibreren en Friedrich Gorenstein
26-4-1998 Het Groot Beschrijf, Brussel Kermiscafé aan de Grote Markt: de Dichters uit Epibreren
30-4-1998 Grote Markt, Groningen Harmonie '67 en De Dichters uit Epibreren o.l.v. Ivar Römer (gecombineerd)
11-5-1998 Erasmusgebouw, Universiteit Nijmegen De Dichters uit Epibreren
15-5-1998 Atak, Enschede De Dichters uit Epibreren
6-6-1998 Frozen Land Festival, Leeuwarden

De Dichters uit Epibreren, Benjamin B, Osdorp Posse, Lydia Lunch, Klinkhamer, Simmer, De Vries/Talma/De Vries e.v.a.

16-6-1998 Oerol, Terschelling De Dichters uit Epibreren en Troïtsa
17-6-1998 Oerol, Terschelling De Dichters uit Epibreren en Jammah Tsammah - met Jan Klug als special guest
18-6-1998 Oerol, Terschelling De Dichters uit Epibreren, Jammah Tammah, Troïtsa
15-8-1998 Fort de Hel, Willemstad Dichter bij de Hel, met o.a. De Dichters uit Epibreren, Joz Knoop, Rijn Vogelaar, Harold de Boer e.a.
21-8-1998 The Barking Dog, Newcastle (UK) De Dichters uit Epibreren
22-8-1998 University of Durham (UK) De Dichters uit Epibreren
28/29-8-2001 VPRO-Radio 1 en 2 De Nachtzusters met De Dichters uit Epibreren (herhaling uit april 1997)
26-9-1998 Muziekcafé Koekkoek, Groningen Boekpresentatie Deze dagen van Bart FM Droog, m.m.v. Tjitse Hofman, Jan Klug, Ronald Ohlsen, Willem Groenewegen, Tjeerd Bruinja, Ruben van Gogh, Arjan Witte, Tommy Wieringa en de jazzpunkband Jan Wil Niet Neuken
27-10-1998 De Troubadour, Groningen Flanor presenteert: De Dichters uit Epibreren
6-11-1998 Pathé-megabioscoop, Groningen Première van de speelfilm Emergo! van Nathalie Beekman/Pavlov Media Film, waarin De Dichters uit Epibreren figureren.
13-11-1998 Arthothek, Oldenburg (D) De Dichters uit Epibreren
14-11-1998 TaalTheaterNacht, De Muzeval, Emmen Tjitse Hofman & Bart FM Droog, Remco Ekkers, Mathijs Deen, Ruben van Gogh, Ilse Starkenburg, Dirk van Weelden, Koos van Zomeren, Rutger Kopland e.v.a.
19-11-1998 Openbare Bibliotheek, Groningen De Dichters uit Epibreren doen dadagedichten van Theo van Doesburg
24-11-1998 Zernike College, Haren De Dichters uit Epibreren, Karel ten Haaf, Ronald Ohlsen en Hannie Rouweler
25-11-1998 Café Koster, Groningen De Dichters uit Epibreren en Syzygy



naar boven