Leeuwarder Courant, 17-4-1998
(De pauwenhoedster)
Friesch Dagblad,
9-9-1998 (De pauwenhoedster)
EEN VERVEELDE LANDHEER
L. Th. LEHMANN: De pauwenhoedster. De
Bezige Bij, Amsterdam; 155 blz., fl 34,50
'Telkens
wanneer het stof de glanzend marmeren vloer van Paolo
Spuibeljaats kamer dof maakte, liet hij zijn kudde witte
pauwen eroverheen drijven.'
Wat te denken van een roman die
op deze manier begint? Zou het hier om een soap gaan,
de uitweg voor jonge schrijvers om ook mee te doen aan het
literaire bedrijf?
| Of zou het de opening kunnen zijn van een historische roman die in het oude Perzië speelt? Maar de naam Spuibeljaat is daarmee niet in overeenstemming. Nee, het begin verraadt de surrealistische achtergrond van de dichter en archeoloog L. Th. Lehmann (1920) die de lezer met het lichtvoetige 'De pauwenhoedster' wil vermaken. Het gaat om een herdruk; de eerste druk verscheen in 1955. |  |
Tijdens de oorlog publiceerde Lehmann in 'De Schone
Zakdoek', het blad van Theo van Baaren en Gertrud Paape, dat
in een oplage van één exemplaar verscheen. Later werkte
hij mee aan 'Barbarber'. ik ken hem vooral van 'Gesprek
tussen twee muizen', een dwaas en dolkomisch gedicht waarin
het woord 'pieps' de boventoon voert.
Ook 'De pauwenhoedster' is een dwaas en bizar verhaal, dat
er absoluut niet om vraagt serieus genomen te worden.
Landheer Paolo Spuibeljaat krijgt, op het moment dat hij 21
jaar wordt, van de notaris te horen dat de erfhouder zijn
eerste kind altijd verwekt bij de vrouw met wie hij niet
getrouwd is. Om die reden voelt hij zich, al is hij verloofd
met Bettina, vrij om werk te maken van pauwenhoedster
Columbine Broblifioul. Zij wijst zijn avances echter af. Als
zijn aanstaande schoonmoeder hem vervolgens een schokkend
nieuwtje vertelt over haar ware identiteit, vlucht Paolo
naar Zuid-Amerika.
Daar wordt hij gastvrij ontvangen op het landgoed van een
edelman die de vader is van de wispelturige dochters
Complicacion en Excepcion. Het komt zelfs tot een duel met
een medeminnaar. Op zeker moment wordt hij teruggeroepen
naar zijn land van herkomst. Schoonmama komt met nieuwe
onthullingen, die een heel ander licht werpen op zijn
verwantschap tot Columbine.
Het surrealisme heeft in de Nederlandse letteren nooit een
hoge vlucht genomen. Voor een roman levert het slechts
drijfzand op, een totaal gebrek aan structuur, waardoor het
proza op elk moment alle kanten uit kan fladderen. 'De
pauwenhoedster' levert daarvan het overtuigende bewijs. Het
boek is eerder een curiosum dan een boeiend relaas over het
amoureuze leven van een zich vervelende landheer.
(G.J.Z. [= Gerrit Jan Zwier?], Leeuwarder Courant,
17-4-1998)
RARE SNIJBOON IN RARE
SITUATIES
De Pauwenhoedster van L. Th. Lehmann: satire of klap
op je kop?
Triviaal literatuur is tegenwoordig de verzamelnaam voor
kasteelromans, flodderige detectives, horrorstories... en
onze hoogsteigentijdse beeldroman, de soap.
Ze worden verslonden door miljoenen avontuur- en
liefdesdrama-hongerige lezers, maar mogen niet tot de
'Literatuur met hoofdletter L' worden gerekend. Triviaal
staat voor ...... [onleesbaar] tweede-rangs.
Deze negatieve waardering verdwijnt nu het post-modernisme
ve... [onleesbaar] dat er geen hiërarchische verschillen
bestaan tussen 'hoge en lage cultuur'. Triviaal is een
geuzennaam geworden. Wie niet van soap houdt, gaat door voor
vastgeroeste intellectueel. Soap moet! Dat je het gevoel
hebt een klap op je kop te hebben gekregen na het uitzitten
van een aflevering Zeg eens 'A' of Goede tijden,
slechte tijden, is alleen maar het doorslaggevende
bewijs van onuitroeibaar dédain. Zoiets als het
excommunicatieve oordeel 'bourgeois' of 'intellectueel' in
het communisme van de voormalige Sovjet-Unie...
Draaf ik door? Ik draaf door. Maar leg eens uit: Waarom moet
iemand die depressief wordt van het huis-tuin-en-keuken
proza in televisie-soaps dit even hogelijk waarderen als de
tot-geluk-prikkelende genoegens van het lezen van een goed
boek? Het is iets anders om je torenhoog te verheffen
boven je naasten die met rode oortjes 'GTST' volgen.
Hiërarchische verschillen zijn uit. Prima! Des te beter!
Onderscheid in literaire genoegens ook meteen maar? Ik zie
het niet... Waarheen? Waarvoor?
Satire op soap
Soms wordt het triviale door een literaire tekst verweven.
Dat is prachtig. Wat ook mooi is: wanneer triviale
literatuur tot onderwerp wordt van satire. Het lijkt of dit
laatste de bedoeling is van L. Th. Lehmann (1920) in zijn
jongste roman, De Pauwenhoedster. Plaats, tijd en
gebeurtenissen worden soms beschreven als in een antiek
verhaal. 'Telkens wanneer het stof de glanzend marmeren
vloer van Paolo Spuibeljaats kamer dof maakte, liet hij zijn
kudde witte pauwen eroverheen drijven door de twee deuren.
De pauwenhoedsters liepen erachteraan, elegant doch
landelijk gekleed', zo luiden de beginzinnen.
We wanen ons in een Romeinse villa, zeg: ten tijde van
Julius Caesar en zijn rivaal bij Cleopatra. Maar ene
Spuibeljaat als moderne Antonius? Deze rare snijboon met
zijn nog raardere naam heeft niets tragisch. Hoewel hem het
leven niet gemakkelijk wordt gemaakt, door een reeks
vrouwen, maar vooral door zichzelf. Spuibeljaat is een telg
uit een voornaam geslacht, hij manoeuvreert zich in de meest
onwaarschijnlijke situaties.
Zijn muzikale aspiraties, hij 'speelt fluit', hebben vooral
tot doel een va zijn pauwenhoedsters te strikken: Columbine
Broblifioul. Maar vanaf zijn vroegste jeugd is hij bestemd
voor het huwelijk met Bettina Deid, een keurig meisje. Zodra
ze ontsnapt aan de aandacht van haar alomtegenwoordige
moeder, die haar met een paraplu in de aanslag bewaakt,
blijkt het mee te vallen met haar netheid. Ze lijkt dan op
een licht ontspoord zusje van, zoals de achterflap meldt,
Cissy van Marxveldt.
Spuibeljaat leest bij notaris Krijtvogel een extra clausule
in het testament van zijn vader. Om het blauwe bloed sterk
te houden, moet elke eerste zoon buitenechtelijk worden
verwekt. Ook hijzelf blijkt een bastaard. Hij blijft lang
onwetend over de identiteit van zijn moeder, hoewel die al
mijlenver zichtbaar is...
Galant duel
Hij verdubbelt zijn pogingen om Columbine te verleiden.
Uiteindelijk vlucht hij en komt in een Latijns-Amerikaans
land terecht. waar vanzelfsprekend een 'hacendado', Don
Porciello, hem ontvangt en hij bekoord raakt door diens
dochters, Complicacion en Excepcion. weer volgen allerlei
verwikkelingen, inclusief galant duel met de suspecte
Duitser Don Trismegisto (!) Treitschke, toetreding tot het
klooster, serenade aan het balkon...
Het ideale scenario voor een succesvolle 'Latino-soap'.
uiteindelijk geeft hij het ook hier op. Hij vertrekt naar
huis, waar hem de ontknoping van een en ander wacht. Wil
Lehmann inderdaad een satire schrijven op bijvoorbeeld de 'Latino-soap'?
Hij laat Spuibeljaat op zijn hotelkamer 'voortbrengselen van
de lokale literatuur' lezen. 'Zijn walging steeg. Zoveel
sentimentaliteit, zoveel braafheid, zoveel reine doch
aantrekkelijke maagden en zoveel opwinding op de verkeerde
momenten.' Steekt hij hier de draak met het genre? De
passsage lijkt een dubbele bodem te bevatten, want, eerlijk
gezegd, wat mij betreft is hij linea recta van toepassing op
De Pauwenhoedster.
Hoe wil Lehmann dan zijn roman de banaliteit van het door
zijn eigen hoofdpersoon verafschuwde genre laten ontstijgen?
Misschien door zijn literair vakmanschap? Ontegenzeggelijk
hanteert Lehmannn een soepele stijl. In fraaie formuleringen
roept hij een antieke sfeer op, zoals in het citaat
hierboven. Daarentegen staan lelijke zinnen als 'Leve de
irrationele en inconsequente opruimgeest van de gemiddelde
mens!' Spuibeljaat vindt dan een schommeltouw, dat al vanaf
zijn kindertijd in zijn kast ligt, om te ontsnappen uit zijn
eigen huis.
Hoe het zij, Lehmann kan mij niet overtuigen. In plaats van
tot-geluk-prikkelende genoegens bezorgt De Pauwenhoedster me
helaas het doffe gevoel van een klap op mijn kop. Maar dat
zegt natuurlijk niets over mijn naasten die met rode
oortjes...
De Pauwenhoedster, een roman van L. Th. Lehmann; uitgegeven
door De Bezige Bij in Amsterdam, prijs ƒ 34,50.
(Grada Kos, Friesch Dagblad, 9-9-1998)