Provinciale Zeeuwse Courant, 20-3-1989 (Der Mörder)
Helmonds Dagblad, 21-3-1989 (Der Mörder)

terug naar boven

(SURREALISTISCH SPEKTAKEL BIJ OPENING TENTOONSTELLING
Wereldpremière opera uit 1944

Deurne - De Nederlandse surrealististen hebben zondag opzienbarend bezit genomen van het Noord-Brabantse Deurne. Het anders zo rustige gemeentemuseum De Wieger bleek te klein om de surrealistische invasie te kunnen bevatten. Door een haag van parapluies, de zon scheen immers, spoedde de stoet van kunstenaars, fotografen, dichters en enkele honderden belangstellenden zich naar de feestzaal te Brabant.
Daar vond de wereldpremière plaats van de surrealistische kameropera Der Mörder, een tragikomedie van de dichters Theo van Baaren (libretto) en l.Th. Lehmann (nootjes).
Het was de ludieke introductie tot De automatische Verbeelding, de eerste overzichtstentoonstelling van het surrealisme in Nederland.
In De Wieger heeft conservatrice Agnes Grondman een honderdtal werken (schilderijen, tekeningen, collages, foto's, documenten en objecten) uit verschillende collecties samengebracht. Ter gelegenheid van dit overzicht verscheen bovendien een aantal publicaties: een bloemlezing uit de surrealistische poëzie, een bundel manifesten en documentalia (beide Meulenhoff), een didactische uitgave over het wezen van de kunstenaarsbeweging (SUN) en de catalogus bij de tentoonstelling. (Landshoff).
De laaglandse surrealisten hebben zich nooit tevoren zo massaal gremanifesteerd.

Opera

Theo van Baaren, dichter en emeritus-hoogleraar in de theologie, wordt wel de vader van het surrealisme in Nederland genoemd. Hij richtte met wijlen zijn vrouw Gertrude Pape het zeer beperkt verspreide maar geruchtmakende tijdschrift 'De schone zakdoek' op en stond aan de wieg van een aantal manifestaties en publikaties.
Van Baaren schreef de tekst voor Der Mörder in 1944. Vijfenveertig jaar na dato beleefde deze mini-opera de publieke première.
Het is het verhaal van euveldaad en inkeer. Een moordenaar (in spe) stopt enkele slagersmessen in zijn koffertje, zoekt en vindt een slachtoffer en formuleert een aanklacht die slechts tot de doodstraf kan leiden: 'Je hebt mijn vader vermoord, mijn moeder verkracht en héél naar gefoezeld met mijn zuster.' De laatste is paraat, ter bevestiging van de misdrijven.
De schurk moet sterven. Voordat het bloedig voornemen ten uitvoer wordt gebracht, wordt Der Mörder evenwel door twijfel bevangen. Hij weet niet of de man 'in staat van genade' verkeert. In dat geval straft hij hem niet maar zendt hij hem hemelwaarts. Dat risico is de scherprechter te machtig. De schurk blijft leven en iedereen is blij. Doek.

Lacherig

Het werd een wat lacherige uitvoering in de beste traditie van Dada. En dat DaDaisme had vervolgens stevig geleend van het expressionistische zangspel: een beetje Brecht, een wijle Weill en - voor het geestelijk evenwicht - een vleugje oratoriumwijding. De surrealisten deden - in de tijd en naar hun geest - althans dát stapje terug.
Componist Louis Lehmann, die gebroken lijkt te hebben met de schone letteren, zong met vaste bariton Der Mörder, Sofie van Lier (sopraan) de nauwelijks geplaagde zuster en de tenor Tabe Bas de ontzette beklaagde.
Thom Janssen begeleidde aan het klavier en gaf waar nodig de muzikale richting aan. Behalve veel en enthousiast applaus waren er paaseitjes voor de executanten.
Om in de sfeer te blijven besloot Theo van Baaren met een spirituele proloog.

Tentoonstelling

Op de tentoonstelling De automatische Verbeelding is werk te zien van Theo van Baaren, Raymond Barion, Hendrik Beekman, Eugène Brands, Frans van den Broek, René Daniels, Marlene Dumas, Jan G. Elburg, Wally Elenbaas, Chris van Geel, Wout van Heusden, Geert Hofman, Hans Hoste, Ger Langeweg, Willem van Leusden, Rik Lina, Emile van Moerkerken, J.H. Moesman, Jaap Mooy, Gerrit van 't Net, Pieter Ouborg, Perdok, Hendrik Poesiat, Kor Postma, Jörg Remé, Schlechter Duvall, Stephen Storm, Kristians Tonny, Oey Tjeng Sit, Willem Wagenaar, Fedde Weidema, Louis Wijmans en Herman Ysebaert.
Tot 29 mei in De Wieger te Deurne, daarna - met minstens zoveel spektakel - in museum De Lakenhal te Leiden en het Fries Museum te Leeuwarden.
(Andreas Oosthoek, Provinciale Zeeuwse Courant, 30-3-1989)

terug naar boven

DER MÖRDER: VERRASSENDE MINI-OPERA

Mini-opera 'Der Mörder' met Sofie van Lier: sopraan, Tabe Bas: tenor, Louis Lehmann: bariton en Thom Jansen: piano. Zaal Brabant, Deurne, zondag 19 maart.

Zaal Brabant in Deurne was het toneel voor een heuse wereldpremière. De surrealistische, korte opera 'Der Mörder' van Louis Lehmann (muziek) en Theo van Baaren (libretto) werd daar uitgevoerd bij de opening van een prachtige tentoonstelling over Nederlandse surrealisten in gemeentemuseum De Wieger.
De 76-jarige Theo van Baaren, een van de laatste nog levende Nederlandse surrealistische kunstenaars, vertelde me vantevoren dat hij zijn opera niet echt surrealistisch vond. Hij noemde het zelf: 'Zomaar een typisch, eigenaardig dingetje.' Maar niettemin was alles zorgvuldig in stijl. Vanaf het museum was een lange rij jongeren opgesteld om met opgestoken zwarte paraplu's (ik zag één rode) de bezoekers naar de zaal van het grote gebeuren te geleiden.
Ook de opera zelf  had een surrealistisch bizarre komische plot. Een man verschijnt op een café-terras. Hij is op zoek naar zijn halfbroer, die hij wil vermoorden. Het familielid   blijkt in het publiek te zitten. En terwijl de moordenaar in spé bloeddorstig zijn messen slijpt en uitlegt waarom de schoft de doodstraf verdiend heeft, wordt er uitbundig om genade gesmeekt. Die genade wordt echter pas geschonken nadat het angstige slachtoffer zich plotsklaps tot God bekeerd heeft. Dat brengt de wraakzuchtige tot bezinning, aangezien hij nu zijn halfbroer wellicht naar de hemel zou sturen, zodat hij misschien nog wel beter af zou zijn. Verbroedering, dus, en een happy-end.
De muziek van Louis Lehmann, die éénmaal eerder te horen was op de VPRO-radio, ondersteunde het surrealistische karakter van het libretto volledig, met name door de vele komische citaten. Zelfs de gebrekkige akoestiek van de uitpuilende zaal leek te passen bij de absurditeit van deze - 20 minuten durende - opera. Geheel in stijl gaf Theo van Baaren pas ná de uitvoering een inleidinkje op de opera en ook het boeketje paaseitjes waarmee de uitvoerenden na hun innemende kunstexplosie het podiumpje verlieten, was alleszins op zijn plaats.
(Piet Swinkels, Helmonds Dagblad, 21-3-1989)

terug naar boven